پژوهش به‌عنوان یکی از اصول مقاله نویسی، فرآیندی است که به پردازش اطلاعات می‌پردازد. مهمترین ویژگی پژوهش، زایایی و باروری آن در تولید علم و دانش در طول تاریخ است و این فرآیند دارای هویتی جمعی می‌باشد. در این مقاله از سری مقالات آموزشی پی استور، اصول مقاله نویسی و انواع مقالات علمی مورد بحث قرار می گیرد.
آنچه در کتب و منابع علمی به دست می‌آید، داده‌ها هستند. پس از سنجش و گزینش، این داده‌ها به اطلاعات تبدیل می‌شوند و با پردازش و تجزیه و تحلیل اطلاعات در مقاله، علم تولید می‌شود. پژوهش، به‌معنای واقعی تولید علم است. پژوهشگر همچون زنبور عسل عمل می‌کند که چیزی نوین خلق می‌کند، نه مانند مورچه که تنها به جمع‌آوری اطلاعات می‌پردازد. شأن مقاله‌نویسی در این است که در مقیاس تاریخ علم، به تولید دانش و توسعه آن کمک کند.
پیش نیاز های اولیه مقاله نویسی
مقاله نویسی نیز مانند هرکاری نیاز به فراهم کردن یکسری مقدمات دارد، و مستلزم رعایت برخی نکات و پیش نیازها است. اصولا خلق یک اثر خوب بخصوص اگر قرار باشد در قالب نوشتار علمی ، کتاب، پایان‌نامه و… باشد نیاز به سرمایه گذاری اولیه و برنامه ریزی دقیق دارد تا اثری ارزشمند و قابل رقابت تولید شود.
یکی از مهمترین اصول مقاله نویسی، داشتن مطالعه کافی و برخورداری از دانش لازم در حوزه موضوع مورد علاقه است. برای نوشتن مقاله می‌توان به دو صورت عمل کرد. یک روش این است که بخواهیم ابتدا در یک حوزه موضوعی تحقیق کنیم و براساس نتایج و یافته‌های تحقیق مقاله بنویسیم. و دیگر این است مستقیما موضوع یا مقوله‌ای را به قصد تهیه متن پژوهشی انتخاب کنیم و در آن زمینه شروع به نوشتن کنیم.
برای مقاله نویسی به این روش می‌توان با مطالعه منابع دایره‌المعارفی شروع کرد. بر اساس اصول مقاله نویسی، می‌توان پس از مطالعه منابع دایره‌المعارفی، با جستجو در بانک‌های اطلاعاتی و سایر منابع معتبر علمی، مقاله‌ای قوی و مستند نگارش کرد همچنین با استفاده از اینترنت و کتاب‌‌شناسی‌ها، می‌توان کتاب‌های تخصصی و منابع اطلاعاتی دیگر از قبیل مقاله، پایان‌نامه، ژورنال و… را شناسایی و گردآوری کرد.
پس از گردآوری منابع اطلاعاتی، ابتدا سرفصل‌ها و مندرجات آن‌ها مرور شود. پس از آن بخش‌های مهم و مرتبط به دقت مورد مطالعه قرار گرفته و از نکات مهم یادداشت‌برداری شود. در این قسمت از مطلب قصد داریم به شرح مختصری از انواع مقاله بپردازیم پس در ادامه با ما همراه باشید.
انواع مقالات علمی
-
مقالات پژوهشی
مقالات پژوهشی بر اساس تحقیقاتی تولید می‌شوند که نویسنده به صورت نظام‌مند انجام می‌دهد و در آن از طریق فرایند مشاهده و آزمایشگری به شناخت می‌رسد. در این نوع پژوهش، محقق با یک طرح نظام‌مند اقدام به مطالعه پدیده موردنظر خود می‌کند و بنابراین همواره گام در مسیر‌هایی می‌گذارد که از پیش تعیین شده‌اند، هرچند که ممکن است در این مسیرها به نتایج غیر منتطره‌ای نیز برسد.طبق اصول مقاله نویسی، تحقیق و پژوهش به دو صورت میدانی و آزمایشگاهی انجام می‌شود که هر کدام از این روش‌ها دارای مزایای خاص خود هستند.
در پژوهش‌های آزمایشی (به ویژه آزمایشگاهی) پژوهشگر اقدام به کنترل و دستکاری عمدی و نظام‌مند بافت و متغیرهای خود می‌کند، ولی در تحقیق‌های میدانی (به ویژه غیر آزمایشگاهی)، پژوهشگر هیچ‌گونه کنترل و دستکاری عمدی انجام نمی‌دهد. بنابراین، مقاله‌های استخراج شده از آن‌ها در زمینه روش‌شناسی می‌توانند تاحدودی متفاوت باشند. در مقاله‌های مربوط به پژوهش‌های آزمایشگاهی در بخش روش‌شناسی به تدبیر(دستکاری) و نحوه ارائه آن و نیز نحوه ارائه کنترل و در عین حال در صورت وجود گروه آزمایشی به نحوه شکل‌گیری و همتاسازی آن‌ها پرداخته می‌شود.
به‌طورکلی، در این نوع اصول مقاله نویسی پژوهشی، نویسنده به کلیه راهبردها و روش‌هایی که از شروع پژوهش تا پایان آن در دسترس دارد، می‌پردازد. این نوع مقاله‌ها معمولا بخش‌های مشخص و ثابتی دارند که همه نشریه‌های مربوط به آن‌ها خواستار لحاظ کردن آن‌ها می‌باشند، هرچند که در برخی از نشریه‌ها، برخی از بخش‌ها می‌توانند باهم ادغام شوند و قالب واحدی بگیرند و در برخی دیگر آن‌ها به صورت مجزا مطرح می‌شوند. بنابراین، آنچه که نشریه‌های مختلف را از هم متمایز می‌گرداند، نحوه بیان بخش‌های پژوهش شده یعنی صورت است نه محتوای آن‌ها. پس، می‌توان گفت که در هر مقاله پژوهشی، نویسنده می‌بایست به مسأله، مبانی نظری، روش‌شناسی، یافته‌ها ، نتایج و منابع بپردازد.
-
مقالات مروری
اصول مقاله نویسی مروری شامل نوشتارهای علمی هستند که در آن‌ها با مرور ادبیات مربوط به یک موضوع یا مسأله خاص، در راستای حل مسأله تلاش می‌شود، بنابراین، در این نوع مقاله‌ها مسأله‌ای مطرح می‌شود و با بررسی ادبیات پژوهش از جمله کارنوشت‌ها یا گزارش‌های پژوهشی و ترکیب و تلفیق آن‌ها با یکدیگر، برای مسأله یا مشکل مطرح شده راه‌حل ارائه می‌گردد و یا به پرسش‌های مطرح شده پاسخ داده می‌شود. مقالات مروری انواع مختلفی دارند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود:
۱.مقاله‌های مروری استدلالی – انتقادی: در این نوع مقالات که گاهی به آن‌ها مقاله‌های غیرنظام‌مند و یا مرور روایتی نیز گفته می‌شود، نویسنده یا نویسندگان، مسأله یا پرسش‌هایی را مطرح می‌کنند و با یک روش کتابخانه‌ای یا اسنادی به جستجو و کنکاش ادبیات مربوط می‌پردازند و آنگاه با تلفیق و جمع‌بندی داده‌ها و اطلاعات بدست آمده و استدلال‌های خودشان به نتیجه‌گیری می‌رسند. بنابراین، در این نوع مقاله، آنچه که مهم به‌نظر می‌آید طرح مسأله، بیان حکم و رسیدن به نتایج مستدل براساس یک روش مطالعاتی نظام‌مند است. این نوع مقاله‌ها براساس هدفشان می‌توانند به دو صورت طرح و نوشته شوند: ۱)مروری نظری و ۲)مروری انتقادی
- مقاله مروری نظری: در این نوع مقاله‌ها نویسنده یا نویسندگان یک موضوع نظری نظیر (الگوی حاشیه نشینی و مولف‌های آن) را مطرح می‌نمایند. پس از طرح مسأله اصلی، حکم خود را ذکر می‌کند و آنگاه روش‌شناسی و یا روش مطالعه خود را بیان می‌دارد. بعد مفهوم‌های خود را تعریف نموده و بعد در راستای کار خود مبانی نظری را مرور می‌نماید و آنگاه براساس مبانی نظری و استدلال‌های خود به بحث و نتیجه‌گیری می‌پردازد و در پایان نیز منابع خود را ذکر می‌کند.
- مقاله مروری انتقادی: در مقاله انتقادی، نویسنده یک رویکرد ارزیابانه و انتقادی به یک منبع خاص و یا شرایط خاص اتخاذ می‌کند. نقدنویسی مهمترین و دشوارترین نوع نوشتن از مقاله است؛ چون در بسیاری از پژوهش‌ها از پژوهشگران خواسته می‌شود عقاید و قضاوت انتقادی خود را تدوین نماید. نقد می‌بایست براساس قضاوت بی‌طرفانه و منصفانه صورت گیرد. بسیاری براین باورند که نقد به معنی مخالفت با دیدگاه‌های طرف مقابل است، در حالی که نقد می‌تواند مثبت ، منفی و یا تلفیقی از این دو باشد.
در مقاله مروری انتقادی، در ابتدا نویسنده با مطالعه نظام‌مند واقعیت‌ها، نکتهها، یا عقاید اصلی منبع مورد نقد را شناسایی و درک می‌کند و آنگاه با توجه به هدف خود آن را ارزیابی می‌کند. وقتی ارزیابی او مشخص گردید، کار نگارش مقاله آغاز می‌گردد. در مقاله مروری انتقادی، آنچه که معمولا در مقدمه لحاظ می‌گردد این است که منبع مورد نقد در آن به صورت کامل معرفی می‌گردد و آنگاه هدف‌های مطالعه مطرح می‌شود. همان‌گونه که گفته‌شد، قضاوت در مورد موضوع، منبع، شرایط و مسأله مورد نظر به صورت حکمی نوشته می‌شود و بعد از هدف‌ها آورده می‌شود.
آنگاه روش مطالعاتی یا رویکرد مطالعاتی مطرح و بعد پیکره اصلی نقد که شامل خلاصه منبع، وضعیت، شرایط یا مسأله و نیز مرور موضوع برحسب قضاوت است، به رشته تحریر درآمده و در پایان براساس حکم و پیکره نقد، نتیجه‌گیری نهایی مطرح می‌گردد.
۲. مقاله‌های مروری فراتحلیلی: فرا تحلیل نوعی تحلیل داده‌ها است که در آن نتایج چند مطالعه باهم جمع می‌گردند و به عنوان یک مطالعه بزرگ و جامع‌تر مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند. در آمار، فراتحلیل نتایج چند مطالعه را به یک مجموعه فرضیه‌های پژوهشی مرتبط باهم می‌پردازند، باهم ترکیب می‌کند. به طور کلی می‌توان ساختار یک مقاله مروری فراتحلیلی را این‌گونه مطرح کرد که در ابتدا نویسنده مقدمه‌ای را درمورد مطالعه خود مطرح و بعد مسأله خود را طرح می‌نماید. بعد از تعریف‌ها می‌بایست روش مطالعاتی مطرح شود که در این بخش نویسنده بر نحوه تبدیل حالت‌های آماری به حالت واحد و یکسان‌سازی تاکید می‌نماید.
در بخش بعد، منابع مورد بررسی در فراتحلیل معرفی می‌گردند و منابع در این قسمت ذکر می‌شود. پس از معرفی منابع، نتایج حاصل از این منابع در قالب جدول‌های مرتب شده و قابل کنترل گزارش می‌شود و آنگاه نتایج، ارائه و تفسیر آماری صورت می‌گیرد. پس از بخش نتایج، نویسنده اقدام به تفسیر نتایج خود با کمک ادبیات پژوهش می‌کند و راهکارها را ارائه می‌دهد. در پایان، نیز منابع به‌کار‌رفته در مقاله ذکر می‌شود. البته باید این نکته را هم در نظر گرفت که اجزای مقالات تا حدودی به‌هم شباهت دارند و پیکر بندی آن‌ها یکسان می‌باشد.
-
مقالات عمومی – اجتماعی
مقاله‌های عمومی – اجتماعی مقاله‌هایی هستند که توزیعی عام و معمولا به صورت روزنامه‌ای یا نشریعه‌ای غیرتخصصی دارند و مخاطب آن‌ها عموم مردم می‌باشند. بنابراین، این نوع مقاله‌ها امور اجتماعی با مسأله‌هایی هستند که به صورت روزمره در اجتماع و یا امور مربوز به اجتماع نظیر سیاست، اقتصاد، فرهنگ و… یافت می‌شوند، برای نمونه موضوعات مربوط به امور خانوادگی، تربیتی، اخلاقی، وضع قوانین، اختلاس و… بر اساس اصول مقاله نویسی اجتماعی، این نوع مقالات می‌توانند به دو صورت استدلالی یا انتقادی نوشته شوند که هرکدام به بررسی جنبه‌های مختلف مسائل اجتماعی می‌پردازند
- مقاله‌های استدلالی – اجتماعی: در مقاله‌های استدلالی- اجتماعی، نویسنده موضوع یا مبحثی از موضوع‌های اجتماعی را که معمولا حالت عام دارد و می‌تواند مورد توجه واقع شود برای خود انتخاب می‌کند و با یک نگاه استدلالی و معمولا پژوهش غیرنظام‌مند و براساس اطلاعات و داده‌های کلی مطرح‌شده در جامعه و یا مورد‌های مهمی که در زمان خود مطرح می‌باشند، اقدام به نوشتن مقاله می‌نماید.
در این نوع از مقاله‌ها فرایندی حاکم است که مباحث مطرح‌شده براساس یک ساختار منطقی مطرح می‌شوند، اما ممکن است این مبحث‌ها با عنوان‌های مجزا آورده نشوند، اما با نگاهی دقیق‌تر می‌توان آن‌ها را از هم تشخیص داد.
- مقاله‌های انتقادی – اجتماعی: در مقاله‌های انتقادی – اجتماعی، نویسنده موضوع یا مبحثی از موضوع‌های اجتماعی را که معمولا حالت عام دارد، انتخاب و با یک نگاه انتقادی به آن می‌پردازد.این انتقاد معمولا براساس استدلال و با کمک شواهد و مدارک و اطلاعات دقیق است و یا با ارجاع به واقعیت‌هایی که به صورت عمومی یا موردی در جامعه دیده می‌شود.در این مقالات هم مانند مقاله استدلالی_اجتماعی فرایندی حاکم است که براساس یک ساختار منطقی در مباحث مطرح‌شده بیان می‌شود. بااینکه به صورت مجزا در مباخث دیده نمی‌شوند، ولی با نگاهی دقیق می‌توان آن‌ها را از هم تشخیص داد.
-
مقالات ISI
موسسه اطلاعات علمی (Institute for Scientific Information): بانک اطلاعاتی ISI مرکزی برای فهرست نمودن و پوشش دادن جامع مهمترین مجلات علمی منتشره در دنیا به منظور تبادل اطلاعات میان پژوهشگران مختلف می‌باشد. شمار مجلات ISI ثابت نیست. یک مجله ممکن است در یک زمان، از مجلات ISI محسوب شود، اما به دلیل کاهش بار علمی، بعدا از لیست مجلات ISI کنار گذاشته‌شود. در حال حاضر ۲۵۵۱۶ مجله، در لیست ISI قرار دارند. هرساله ۲۰۰۰ مجله جدید مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و حدود ۱۰ درصد آن‌ها به لیست ISI اضافه می‌شوند.
هر مجله علمی قبل از انتخاب شدن و فهرست شدن در ISI یکسری مراحل ارزیابی را پشت سر می‌گذارد. از جمله عوامل مورد ارزیابی و رعایت استانداردهای بانک اطلاعاتی ISI، کمیته انتخابی مجله، تنوع بین‌المللی مقالات چاپ‌شده در آن، نشر به موقع مجله و جایگاه نشر آن می‌باشد. لازم به ذکر است که هیچ یک از این عوامل به تنهایی مورد بررسی و ارزیابی قرار نمی‌گیرد بلکه با بررسی مجموع عوامل یک امتیاز کلی داده خواهد‌شد.
از جمله مواردی که در ارزیابی مجله مورد توجه قرار دارد این است که عنوان مقالات، چکیده و کلمات کلیدی باید به زبان انگلیسی باشد. همچنین توصیه می‌شود که منابع نیز به زبان انگلیسی نوشته شوند. اگرچه اطلاعات علمی مهم به تمامی زبان‌ها به چاپ می‌شود اما موارد ذکر شده باید به زبان انگلیسی باشد تا تحت داوری و ارزیابی ISI قرار گیرد زیرا ارزیابی کنندگان مجلات علمی در ISI نمی‌توانند عناوین و منابع بکاررفته در مقالات را به زبان انگلیسی ترجمه کنند.
داوری علمی و تخصصی مقالات چاپ شده در مجله توسط داوران نام آشنای علمی از جمله عمده‌ترین موارد مورد توجه ارزیابی کنندگان می‌باشد که گویای اعتبار و غنای علمی مجله است.
نکات پایانی درمورد اصول مقاله نویسی
در این مقاله سعی شده‌است که تاحدودی اصول مقاله نویسی و روش‌های نگارش انواع مقالات علمی توضیح داده شود تا بتوانید با دنیای مقاله نویسی بیشتر و بهتر آشنا شده و مفاهیم ابتدایی را فرا بگیرید. اگر علاقه‌مند به مطالعه و یادگیری هرچه بیشتر اصول مقاله نویسی هستید، دوره آمورشی اصول مقاله نویسی – از ابتدا تا ارسال به ژورنال را از دست ندهید. وقتی اصول و مفاهیم اولیه مقاله نویسی علمی را بیاموزیم، دیگر شروع کردن آن سخت نخواهد بود. با رعایت اصول مقاله نویسی علمی و دقت به مراحل گفته‌شده، شما خواهید توانست مقالاتی با کیفیت بالا و در سطح استانداردهای بین‌المللی به رشته تحریر درآورید
