در دنیای پرسرعت و پویا فناوری اطلاعات، زبان‌های برنامه‌نویسی مختلفی برای توسعه وب و اپلیکیشن‌های تحت وب وجود دارند. یکی از زبان‌های برنامه‌نویسی که سهم عمده‌ای در توسعه وب داشته است، PHP است. اما سؤال کلیدی اینجاست: PHP چیست؟ چگونه عمل می‌کند؟ و چرا همچنان بعد از گذشت چندین سال، به‌عنوان یکی از محبوب‌ترین و پرکاربردترین زبان‌های برنامه‌نویسی در حوزه توسعه وب شناخته می‌شود؟
زبان PHP با طراحی ویژه خود برای اجرای سمت سرور، توانسته است انقلابی در نحوه ایجاد و مدیریت وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌های تحت وب ایجاد کند. این زبان برنامه نویسی سمت سرور به توسعه‌دهندگان این امکان را می‌دهد که با سرعت و کارایی بالا، صفحات وب تعاملی و داینامیک تولید کنند. در این مقاله، به بررسی تاریخچه، ساختار، ویژگی‌ها، مزایا و کاربردهای PHP پرداخته و به‌صورت جامع، فرآیند برنامه‌نویسی با این زبان را توضیح خواهیم داد.
تاریخچه زبان PHP
زبان PHP (که مخفف PHP: Hypertext Preprocessor است) برای اولین بار در سال ۱۹۹۴ توسط راسماس لردورف (Rasmus Lerdorf)، برنامه‌نویس دانمارکی-کانادایی، معرفی شد. این زبان در ابتدا به‌عنوان مجموعه‌ای از ابزارهای ساده به نام Personal Home Page Tools یا به‌اختصار PHP Tools ایجاد شد. هدف اصلی از توسعه PHP، مدیریت و پیگیری بازدیدهای وب‌سایت شخصی لردورف بود. در واقع، PHP در ابتدا تنها یک ابزار شخصی بود که به او امکان می‌داد اطلاعات بازدیدکنندگان وب‌سایتش را ردیابی کند.
با گذر زمان، راسماس لردورف این ابزار را به زبان برنامه‌نویسی کاملی تبدیل کرد. او در سال ۱۹۹۵، اولین نسخه عمومی PHP را منتشر کرد که به کاربران امکان می‌داد از آن برای پردازش فرم‌های وب و تعامل با پایگاه‌های داده استفاده کنند. این نسخه ابتدایی از PHP/FI (Personal Home Page/Forms Interpreter) به‌طور گسترده توسط برنامه‌نویسان مورد استفاده قرار گرفت و به مرور جامعه‌ای از توسعه‌دهندگان به آن پیوستند.
از آن زمان، PHP چندین تحول بزرگ را پشت سر گذاشت و با اضافه شدن قابلیت‌های جدید، به زبان قدرتمند و پرکاربردی در توسعه وب تبدیل شد. از جمله این تحولات می‌توان به افزودن پشتیبانی از شیءگرایی و کتابخانه‌های مختلف اشاره کرد. در سال ۱۹۹۷، دو برنامه‌نویس به نام‌های زئو سوراسکی و اندی گاتمنس، موتور Zend Engine را توسعه دادند که به‌عنوان هسته پردازش PHP عمل می‌کند. این نوآوری منجر به توسعه PHP نسخه ۳ و سپس PHP 4 شد که به‌سرعت در سراسر دنیا محبوبیت یافت.
در سال ۲۰۰۴، نسخه PHP 5 معرفی شد که پشتیبانی کامل از شیءگرایی را به همراه داشت. هم‌اکنون، PHP در نسخه‌های جدیدتری مانند PHP 8 با قابلیت‌های بهبود‌یافته منتشر شده و همچنان به‌عنوان یک زبان برنامه‌نویسی تحت سرور پیشرو در توسعه وب باقی مانده است. به طور خلاصه تصویر زیر تاریخچه کاملی از پیدایش زبان php تاکنون را نشان می‌دهد.
برنامه‌نویسی PHP چیست؟
برنامه‌نویسی PHP به معنای توسعه کدهایی است که در سمت سرور اجرا می‌شوند و به تولید و نمایش صفحات وب داینامیک می‌پردازند. به عبارت دیگر، کدهای PHP به‌جای آنکه در مرورگر کاربر اجرا شوند، در سمت سرور پردازش می‌شوند و سپس خروجی HTML به مرورگر ارسال می‌شود. این ویژگی، PHP را به یکی از قدرتمندترین ابزارهای توسعه وب تبدیل کرده است.
با استفاده از PHP، توسعه‌دهندگان قادرند به‌سادگی وب‌سایت‌هایی با قابلیت‌های مختلف از جمله مدیریت پایگاه داده، ارسال فرم‌های کاربران، ایجاد صفحات داینامیک و حتی تعامل با فایل‌های XML و JSON ایجاد کنند. همچنین، به دلیل پشتیبانی گسترده از انواع سرورها و پایگاه‌های داده، PHP به یکی از زبان‌های انعطاف‌پذیر برای توسعه انواع پروژه‌ها تبدیل شده است.
اسکریپتی بودن زبان PHP
یکی از ویژگی‌های کلیدی PHP، اسکریپتی بودن آن است. زبان‌های اسکریپتی مانند PHP به‌جای کامپایل شدن (که در زبان‌های کامپایلری همچون ++C انجام می‌شود)، خط به خط توسط مفسر سرور اجرا می‌شوند. به این معنا که زمانی که یک کاربر درخواست دسترسی به صفحه‌ای از سایت که با PHP نوشته شده است را ارسال می‌کند، سرور کدهای PHP را خط به خط پردازش می‌کند و نتیجه نهایی به‌صورت HTML به مرورگر ارسال می‌شود.
اسکریپتی بودن PHP به معنای آن است که این زبان به سرعت تغییرات کدها را منعکس می‌کند، بدون نیاز به فرآیندهای پیچیده کامپایل و بازبینی. این ویژگی به برنامه‌نویسان امکان می‌دهد تا به‌راحتی کدهای خود را تغییر داده و نتیجه آن را مشاهده کنند.
تفاوت اسکریپت و زبان برنامه‌نویسی
برای درک بهتر تفاوت PHP با زبان‌های دیگر، لازم است تفاوت بین زبان‌های برنامه‌نویسی کامپایلری و اسکریپتی را درک کنیم.
- زبان‌های کامپایلری (مانند C، C++): این زبان‌ها ابتدا تمامی کدها را به‌صورت یکجا کامپایل می‌کنند. این به این معناست که قبل از اجرای کد، باید تمامی بخش‌های کد بررسی و به زبان ماشین ترجمه شود. این فرآیند ممکن است زمان‌بر باشد، اما پس از کامپایل، اجرای کدها سریع‌تر انجام می‌شود.
- زبان‌های اسکریپتی (مانند PHP، Python): در این زبان‌ها، کدها خط به خط اجرا می‌شوند و نیازی به کامپایل قبلی ندارند. این ویژگی به برنامه‌نویسان امکان می‌دهد به‌سرعت تغییرات را اعمال و نتایج را مشاهده کنند، اما از آنجا که کدها باید در زمان اجرا تفسیر شوند، ممکن است در برخی موارد سرعت اجرای پایین‌تری نسبت به زبان‌های کامپایلری داشته باشند.
| زبان‌های کامپایلری | زبان های اسکریپتی |
| تمام امکانات مورد نیاز برای توسعه کامل برنامه را دارا است. | برای بهبود عملکرد نرم‌افزارها و انجام عملکردهای مشخص مورد استفاده قرار می‌گیرند. |
| کدها باید قبل از اجرا کامپایل شوند. | کدها بدون نیاز به کامپایل اجرا می‌شوند. |
| نیازی به تعبیه در سایر زبان‌های برنامه نویسی نیست. | در محیط‌های نرم‌افزاری مختلف تعبیه می‌شوند. |
مزایای استفاده از PHP
PHP به دلایل متعددی به یکی از پرکاربردترین زبان‌های برنامه‌نویسی وب تبدیل شده است. از جمله مهم‌ترین مزایای این زبان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. رایگان و متن‌باز بودن
PHP به‌صورت رایگان و متن‌باز در دسترس است، به این معنا که توسعه‌دهندگان می‌توانند به‌راحتی به کدهای منبع PHP دسترسی داشته باشند و در صورت نیاز آنها را تغییر دهند یا توسعه دهند. این امر باعث شده است تا PHP به سرعت در جوامع مختلف توسعه‌دهندگان و شرکت‌ها مورد استفاده قرار گیرد و به یکی از قدرتمندترین زبان‌های متن‌باز تبدیل شود.
۲. پشتیبانی از پایگاه‌های داده متنوع
یکی از ویژگی‌های بارز PHP، پشتیبانی گسترده آن از انواع پایگاه‌های داده است. این زبان با پایگاه‌های داده مختلفی مانند MySQL، PostgreSQL، SQLite، MongoDB و بسیاری دیگر سازگاری دارد. این قابلیت به توسعه‌دهندگان امکان می‌دهد تا بدون محدودیت از هر پایگاه داده‌ای که برای پروژه مناسب‌تر است، استفاده کنند.
۳. انعطاف‌پذیری و مقیاس‌پذیری بالا
PHP به دلیل طراحی مدولار و ساختار قدرتمند خود، قابلیت مقیاس‌پذیری بالایی دارد. به این معنا که این زبان می‌تواند در پروژه‌های کوچک تا پروژه‌های بزرگ و پیچیده بدون افت کارایی مورد استفاده قرار گیرد. بسیاری از شرکت‌های بزرگ که نیاز به مدیریت حجم بالایی از ترافیک و داده‌ها دارند، از PHP به‌عنوان ابزار اصلی خود استفاده می‌کنند.
۴. جامعه بزرگ و مستندات گسترده
PHP دارای جامعه‌ای بزرگ از توسعه‌دهندگان است که به‌صورت فعال به توسعه این زبان کمک می‌کنند. همچنین، مستندات و راهنماهای زیادی برای یادگیری و استفاده از PHP وجود دارد. این موضوع یادگیری این زبان را برای تازه‌واردان آسان کرده و به حل مشکلات پیچیده نیز کمک می‌کند.
۵. سرعت بالا و کارایی مناسب
PHP به دلیل طراحی سبک و بهینه، قادر است درخواست‌ها را با سرعت بالایی پردازش کند. با به‌کارگیری نسخه‌های جدید PHP مانند PHP 7 و PHP 8، سرعت پردازش این زبان به‌طور چشمگیری افزایش یافته و آن را به یکی از سریع‌ترین زبان‌های برنامه‌نویسی سمت سرور تبدیل کرده است.
۶. قابلیت ادغام آسان با HTML
یکی دیگر از ویژگی‌های برجسته PHP، توانایی ادغام آسان آن با زبان‌های HTML و CSS است. این امر توسعه‌دهندگان را قادر می‌سازد تا به‌سادگی صفحات وب را به‌صورت داینامیک ایجاد و مدیریت کنند. به همین دلیل، PHP به‌طور گسترده در ایجاد سیستم‌های مدیریت محتوا (CMS) و وب‌سایت‌های تعاملی استفاده می‌شود.
۷. پشتیبانی از فریم‌ورک‌های متنوع
PHP فریم‌ورک‌های متعددی مانند Laravel، Symfony، CodeIgniter و Zend Framework دارد که توسعه‌دهندگان می‌توانند از آنها برای ایجاد اپلیکیشن‌های قدرتمند و مقیاس‌پذیر استفاده کنند. این فریم‌ورک‌ها ابزارهای مختلفی را برای ساده‌سازی فرآیند توسعه ارائه می‌دهند.
شرکت‌های بزرگی که از PHP استفاده می‌کنند
زبان PHP نه‌تنها توسط توسعه‌دهندگان فردی و پروژه‌های کوچک مورد استفاده قرار می‌گیرد، بلکه بسیاری از شرکت‌های بزرگ جهان نیز از این زبان برای توسعه وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌های خود استفاده می‌کنند. برخی از این شرکت‌ها عبارتند از:
۱. Facebook
وب‌سایت Facebook در ابتدا به‌طور کامل با استفاده از PHP توسعه داده شد. اگرچه این شرکت بعدها برخی از بخش‌های خود را به زبان‌های دیگر منتقل کرد، اما PHP همچنان یکی از ابزارهای اصلی Facebook در توسعه برخی از بخش‌های زیرساختی این پلتفرم است.
۲. Wikipedia
بزرگ‌ترین دایره‌المعارف آنلاین دنیا، Wikipedia، از PHP برای مدیریت و نمایش محتوای خود استفاده می‌کند. این سایت روزانه میلیون‌ها بازدید دارد و PHP با توان پردازشی بالای خود قادر به مدیریت این حجم عظیم از ترافیک است.
۳. WordPress
بزرگ‌ترین سیستم مدیریت محتوا در دنیا، WordPress، که بیش از ۴۰% از تمامی وب‌سایت‌های جهان را میزبانی می‌کند، بر پایه PHP توسعه داده شده است. WordPress به توسعه‌دهندگان و کاربران این امکان را می‌دهد تا به‌سادگی وب‌سایت‌های خود را مدیریت و به‌روزرسانی کنند.
۴. Slack
پلتفرم ارتباطی محبوب Slack نیز از PHP برای برخی از بخش‌های زیرساختی خود استفاده می‌کند. توانایی PHP در مدیریت درخواست‌ها و پاسخ‌های سریع به کاربران، آن را به گزینه‌ای مناسب برای چنین سیستم‌های پیچیده‌ای تبدیل کرده است.
۵. MailChimp
MailChimp، یکی از بزرگ‌ترین پلتفرم‌های ارسال ایمیل‌های تبلیغاتی و مدیریت ایمیل مارکتینگ در جهان، از PHP برای توسعه و مدیریت سرویس‌های خود بهره می‌گیرد.
این شرکت‌ها و بسیاری دیگر، نمونه‌هایی از سازمان‌هایی هستند که با استفاده از PHP توانسته‌اند به‌سرعت سرویس‌های خود را گسترش داده و به مخاطبان گسترده‌تری دسترسی پیدا کنند.
کاربرد زبان PHP
زبان PHP کاربردهای متعددی در توسعه وب دارد و می‌تواند برای پروژه‌های مختلفی مورد استفاده قرار گیرد. از جمله مهم‌ترین کاربردهای این زبان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. توسعه وب‌سایت‌های تعاملی
PHP به توسعه‌دهندگان این امکان را می‌دهد تا وب‌سایت‌های داینامیک و تعاملی ایجاد کنند. این وب‌سایت‌ها قادرند بر اساس داده‌های ورودی کاربران به‌روزرسانی شوند و محتوای متناسب را به آنها نمایش دهند.
۲. سیستم‌های مدیریت محتوا (CMS)
PHP برای توسعه سیستم‌های مدیریت محتوا مانند WordPress، Joomla و Drupal استفاده می‌شود. این سیستم‌ها به کاربران امکان می‌دهند بدون نیاز به دانش برنامه‌نویسی، وب‌سایت‌های خود را مدیریت کنند.
۳. توسعه اپلیکیشن‌های تحت وب
PHP برای توسعه اپلیکیشن‌های تحت وب مانند فروشگاه‌های آنلاین، پورتال‌های سازمانی و سیستم‌های ارتباطی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۴. ایجاد و مدیریت پایگاه‌های داده
PHP به‌راحتی با پایگاه‌های داده مختلف مانند MySQL ارتباط برقرار می‌کند و به توسعه‌دهندگان این امکان را می‌دهد تا داده‌ها را ذخیره، مدیریت و بازیابی کنند.
۵. ایجاد APIها
PHP به‌عنوان یک زبان سمت سرور، برای توسعه APIهای مختلف به‌کار می‌رود. این APIها به اپلیکیشن‌های موبایل و تحت وب امکان می‌دهند تا با سرور ارتباط برقرار کرده و داده‌های مورد نیاز خود را دریافت کنند.
اجرای کدهای PHP
فرآیند اجرای کدهای PHP به این صورت است که ابتدا مرورگر درخواست یک صفحه وب را به سرور ارسال می‌کند. سرور با استفاده از مفسر PHP کدهای PHP را پردازش می‌کند و نتیجه آن را به‌صورت HTML به مرورگر بازمی‌گرداند. مراحل اجرای یک کد PHP به‌صورت زیر است:
- کاربر آدرس صفحه را در مرورگر وارد می‌کند.
- مرورگر درخواست HTTP را به سرور ارسال می‌کند.
- سرور کدهای PHP را با استفاده از مفسر خود اجرا می‌کند.
- نتیجه اجرای کدها (که معمولاً به‌صورت HTML است) به مرورگر کاربر ارسال می‌شود.
- مرورگر نتیجه را به کاربر نمایش می‌دهد.
شروع برنامه‌نویسی با PHP
برای شروع برنامه‌نویسی با PHP، ابتدا باید یک محیط توسعه محلی (localhost) روی سیستم خود نصب کنید. دو ابزار معروف برای راه‌اندازی سرور محلی XAMPP و WAMP هستند. این ابزارها شامل Apache (وب سرور)، PHP و MySQL (پایگاه‌داده) می‌باشند.
۱. XAMPP
XAMPP یک پکیج نرم‌افزاری است که شامل Apache (سرور وب)، MySQL (پایگاه‌داده)، PHP و Perl است. این ابزار رایگان و متن‌باز به شما امکان می‌دهد یک سرور محلی را روی سیستم خود نصب کنید و برنامه‌های PHP را توسعه دهید.
۲. WAMP
WAMP نیز مشابه XAMPP است و شامل Apache، MySQL و PHP می‌شود. این ابزار به‌ویژه برای کاربران ویندوز مناسب است و امکان راه‌اندازی یک سرور محلی را فراهم می‌کند.
نحوه اجرای فایل PHP
برای اجرای یک فایل PHP، ابتدا باید یک فایل با پسوند .php ایجاد کنید و آن را در مسیر htdocs در XAMPP یا www در WAMP قرار دهید. سپس با استفاده از مرورگر به آدرس localhost/filename.php بروید تا فایل PHP اجرا شود.
مثال یک کد ساده PHP:
<?php echo "Hello World"; ?>
این کد یک پیام ساده “Hello World” را به صفحه وب نمایش می‌دهد.
نتیجه‌گیری
زبان PHP به‌عنوان یکی از محبوب‌ترین و پرکاربردترین زبان‌های برنامه‌نویسی وب، نقش حیاتی در توسعه وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌های تحت وب دارد. این زبان به‌دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فردی مانند سرعت بالا، انعطاف‌پذیری و پشتیبانی از پایگاه‌های داده متنوع، انتخاب بسیاری از توسعه‌دهندگان و شرکت‌های بزرگ در سراسر جهان است.
اگر به‌دنبال زبانی برای توسعه پروژه‌های تحت وب خود هستید، PHP با سابقه درخشان و قابلیت‌های بی‌نظیر خود، گزینه‌ای مطمئن و قابل‌اعتماد است. از پروژه‌های کوچک گرفته تا سیستم‌های پیچیده، PHP توانسته است جایگاه ویژه‌ای در دنیای فناوری اطلاعات به دست آورد.
