مطمئناً شماهایی که این روزها به دنبال استخدام هستید واژه مدیریت منابع انسانی را بسیار شنیده‌اید و می‌دانید که برای اشتغال در سازمان و شرکت مورد علاقه‌تان باید مورد تأیید این خان بزرگ قرار بگیرید! به‌خصوص این روزها که تب استخدام‌های دولتی مخصوصاً استخدام آموزش و پرورش در ایران بالا گرفته است.
قطعاً خیلی از شماهایی که در این آزمون‌ها شرکت کرده‌اید، می‌دانید که حتی اگر در آزمون نمره حد نصاب را هم کسب کنید فقط بخشی از مسیر را رفته‌اید. بعد از آن با مرحله دشواری روبرو هستید که توسط بخش مدیریت منابع انسانی، سنجیده می‌شوید و با معیارهای آن‌ها مطابقت داده شده و درنهایت این واحد است که شما را قبول و یا رد می‌کند.
این تنها یکی از وظایف متعدد مدیریت منابع انسانی بود. حوزه فعالیت‌های این واحد بسیار وسیع است و یک واحد مهم و اساسی در سازمان‌ها و شرکت‌ها به حساب می‌آید. پس برای کسب آگاهی بیشتر، در این مقاله با ما همراه باشید.
مقدمه
می‌دانیم که برای شروع هر کسب‌وکاری نیاز به سرمایه و بودجه فراوانی است تا تجهیزات و ساخت وسازهای آن را فراهم کنند. بعد از همه این‌ها برای راه‌اندازی و شروع کسب وکار و تولید نیاز به منابع انسانی ماهر، کارآمد و متخصص بسیار ضروری است. بدون نیروی کار متعهد و خلاق هیچ‌کدام از تجهیزات و تأسیسات گران‌قیمت ارزشی ندارند.
امروزه شرکت‌ها و سازمان‌ها چنان رقابتی سخت باهم دارند که نقش مدیریت منابع انسانی در این میان بسیار مهم است. اینکه افرادی با قابلیت‌ها، توانایی‌ها و استعدادهای ناب را شناسایی و استخدام کند و سپس تلاش کند تا آن‌ها را تأمین کرده و مهم‌تر از همه در سیستم خود نگه دارد، کار بس دشواری است.
در کسب‌کارها و شرکت‌های کوچک بخش مدیریت منابع انسانی وجود ندارد و این وظیفه برعهده کارفرما و مؤسس آن شرکت می‌باشد. اما در شرکت‌ها و سازمان‌های بزرگ وجود بخش مدیریت نیروی انسانی الزامی بوده و خود شامل چندین زیرمجموعه می‌باشد. بدون آن روند فعالیت سیستم برهم می‌خورد.
مدیریت منابع انسانی چیست؟
منابع انسانی عبارتست‌از افراد و کارکنانی که درون یک سازمان و شرکت مشغول به کار بوده و به‌عنوان یک منبع مهم در سازمان‌ها به‌شمار می‌آیند. مدیریت منابع انسانی (Human resources management) هم شامل فعالیت‌هایی است که این منابع ارزشمند را در شرکت‌ها و سازمان‌ها مدیریت می‌کنند تا به اهداف مورد نظرشان دست یابند.
تعریفی که گری دسلر از مدیریت منابع انسانی ارائه می‌دهد به این شکل است:
«واحد مدیریت منابع انسانی، از میان وظایف مختلف مدیریتی، مسئولیت کلیه فعالیت‌ها و خط‌مشی‌های مربوط به کارکنان سازمان را برعهده دارد. به‌طور دقیق‌تر، جذب همکاران جدید، آموزش همکاران، ارزیابی عملکرد کارکنان و دادن پاداش به آن‌ها و به‌طور خلاصه ایجاد محیطی سالم و منصفانه برای کارکنان.»
درحالت کلی مدیریت منابع انسانی (HRM) بخشی است که سیاست‌ها، وظایف و فعالیت‌هایی که مربوط به کارمندان می‌شود را دربرمی‌گیرد. نمونه بارز آن را هفته پیش که برای کاری به یکی از شهرک‌های صنعتی اطراف شهر رفته بودیم، دیدم. از جلوی در شهرک تا درب ورودی اکثر کارخانه‌ها بنرهای استخدام نیرو نصب کرده بودند.
برایم جالب بود که با این نرخ بالای بیکاری چرا این شرکت‌ها با کمبود نیروی کار مواجه هستند؟ دلیلش را که پرسیدم گفتند از یک طرف مطالبات کارگران توسط کارفرمایان تأمین نمی‌شود و از طرف دیگر هم مبالغ پیشنهادی کارفرمایان کفاف زندگی کارگران را نمی‌دهد.
به‌عبارتی رفاه کارگران درنظر گرفته نمی‌شود و درنتیجه کمتر کسی با این شرایط تمایل به استخدام دارد. این هم از وظایف بخش منابع انسانی هر کارخانه و شرکتی است که، شرایط را فراهم کند تا افراد برای استخدام و یا ادامه همکاری با شرکت ترغیب شده و در شغل خود ماندگار شوند.
تاریخچه مدیریت منابع انسانی
مدیریت منابع انسانی (HRM) تاریخچه چندان دوری ندارد. به‌طور رسمی از قرن ۱۸ این واژه وارد دنیای کسب‌وکار شد و به‌تدریج تکمیل گردید. با وقوع انقلاب صنعتی و ظهور نظریه‌ها و قوانین جدید، رابرت اوون (Robert Owen) و چارلز بابیج (Charls Babbage) هم ایده مدیریت منابع انسانی را با این مضمون که آرامش و رفاه کارگران تأثیر زیادی بر میزان بهره‌وری کاری آن‌ها دارد را مطرح کردند.
بعدها در قرن بیستم اتحادیه‌های کارگری تشکیل شدند و مدیریت منابع انسانی هم دچار تحول شده و اهمیت پیدا کرد. وجود یک بخش در شرکت‌ها و سازمان‌ها به‌نام بخش مدیریت منابع انسانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شد، چراکه به سازمان‌ها و ادارات نظم بیشتری می‌بخشید.
در این زمان بود که زیربنای اساسی گسترش مدیریت منابع انسانی درنتیجه تحقیقات و ایده‌های جدید یک مهندس مکانیک به‌نام آقای فردریک وینسلو تیلور (Fredrick Winslow Taylor) ریخته شد.
در آغاز هدف مدیریت منابع انسانی از نظر مدیران و کارفرمایان، مدیریت حقوق کارگران، ایجاد ایمنی در محل کار و بررسی و پاسخگویی به شکایات و اعتراضات کارگران بود. با وقوع جنگ جهانی دوم و اعزام مردها به جنگ و کمبود نیروی کار، کارفرمایان مجبور شدند برای ادامه فعالیت خود و جبران کمبود نیروی انسانی، زنان و بومیان آمریکایی را استخدام کنند.
در این زمان بود که کارفرمایان با محیط‌های چندفرهنگی و چند جنسیتی روبرو شدند که نیاز به مدیریت داشت. با این اتفاق جرقه ایجاد یک واحد کاملاً مستقل به‌نام واحد منابع انسانی (HR) در ادارات و شرکت‌ها زده شد.
به‌مرور نقش اتحادیه‌های کارگری کم‌رنگ‌تر و نقش مدیریت منابع انسانی پررنگ‌تر شده و حوزه فعالیت‌های آن بسیار گسترش یافت. در ایران هم از سال ۱۲۸۶ هم‌زمان با تشکیل نظام اداری، واحدهای منابع انسانی ایجاد شدند تا در سال ۱۳۴۵ با تشکیل سازمان امور اداری و استخدامی، مدیریت منابع انسانی هم در ایران متحول شد.
اهداف مدیریت منابع انسانی
مدیریت منابع انسانی در هر سازمانی وظایفی مطابق و متناسب با آن سازمان را بر عهده دارد. اینکه ادارات و سازمان‌ها در چه مرحله‌ای از فعالیت خود هستند و یا چه هدفی را دنبال می‌کنند، بر نحوه عملکرد بخش مدیریت منابع انسانی آن اداره تأثیر می‌گذارد. برخی از اهداف مشترک در این بخش عبارتنداز:
- برنامه‌ریزی برای جذب نیروهای حرفه‌ای و متخصص در موقعیت‌های شغلی مختلف
- فراهم کردن رفاه، امنیت،آرامش، بهداشت و محیطی ایده‌آل به لحاظ روانی و فیزیکی برای کارمندان
- فراهم کردن آموزش‌های لازم برای کارکنان، در اختیار قرار دادن اطلاعات مورد نیاز و مدیریت دانش در سازمان برای رسیدن به اهداف سازمان
- ایجاد رابطه‌ای مؤثر و سالم در بخش‌های مختلف اداره
- بالا بردن میزان تأثیرگذاری شرکت با برخی از کارها مانند تعیین موقعیت‌های شغلی
- نوشتن وظایف و طراحی سازمانی
- شناسایی کارکنان خلاق، مستعد و وظیفه شناس، تقدیر و تشکر و تشویق آن‌ها با واریز حقوق و پاداش اضافی
اقدامات مدیریت منابع انسانی
بعد از اینکه بخش مدیریت منابع انسانی ایجاد شد و شروع به فعالیت کرد، باید اقدامات مهمی در سازمان انجام دهد که برخی از آن‌ها را شرح می‌دهیم:
۱) جذب نیروی جدید
مهمترین اقدام این واحد که اکثر ما آن را با این فعالیت می‌شناسیم، استخدام نیروی کار جدید است. امور مربوط به استخدام افراد مثل بررسی سابقه کاری و تحصیلات، بررسی توانایی و خصوصیات، بررسی سوء سابقه، آزمایش مواد مخدر توسط این بخش انجام می‌شود.
۲) رسیدگی به دغدغه‌های کارکنان
بخش منابع انسانی با دغدغه‌های فکری کارکنان مثل حقوق، آموزش حین خدمت، سرمایه‌گذاری‌ها، مزایا و برنامه‌های بازنشستگی مواجه است. علاوه‌برآن به بررسی اختلافات موجود بین مدیران و کارکنان پرداخته و سعی در حل آن‌ها می‌کند.
۳) روحیه دهی به کارکنان
بهترین وظیفه بخش مدیریت منابع انسانی آن است که به کارکنان خود روحیه داده، آن‌ها را تشویق کند تا به بهترین شکل فعالیت کرده و سازمان را به موفقیت و پیشرفت برساند. مخصوصاً در چنین شرایط بد اقتصادی که میزان تورم بسیار بالاست و امید به زندگی در میان افراد کاهش پیدا کرده است، کارکنان با فشار زیادی روبرو هستند که با تدابیر این بخش می‌توانند کمی تسکین پیدا کنند.
۴) مدیریت فرآیندهای تفکیک کارکنان
در برخی مواقع عللی باعث می‌شوند تا کارکنان اخراج شده و یا استعفا دهند. این اعمال مراحل، روندهای اداری و کاغذبازی‌هایی دارند که باید به‌صورت قانونی طی شود. مدیریت منابع انسانی وظیفه دارد همه این مراحل را طی کرده و تسویه نهایی را انجام دهد.
اصول کار مدیریت منابع انسانی
مطمئناً در کار همه مدیریت‌ها یکسری اصول و قواعدی وجود دارد که هر مدیر در حوزه و بخش خود ملزم است از آن‌ها تبعیت کرده و به کار ببندد. در مدیریت منابع انسانی هم اصولی وجود دارند که برخی از آن‌ها عبارتنداز:
- احترام گذاشتن به کارمندان
- ایجاد محیط کاری مناسب
- توانمندسازی کارکنان
- آشکارسازی وظایف
- پرداخت حقوق منصفانه
- ارزیابی عملکرد کارکنان
- تعریف و ارائه استانداردهای کاری
- ایجاد حس امنیت و اعتماد در کارکنان
- ارائه بازخورد
حوزه های مدیریت منابع انسانی
مجله Forbes مجله‌ای معتبر و اینترنتی است که معمولاً لیست‌هایی از ثروتمندترین افراد دنیا و شرکت‌های مشهور و بزرگ را منتشر کرده و به تحلیل کسب‌وکارهای موفق می‌پردازد. این مجله یک منبع معتبر برای کسانی است که به مسائل مالی و اقتصادی علاقه دارند.
مطابق با مقاله Forbes، مدیریت منابع انسانی باید در ۵ حوزه تلاش کند تا به اهداف خود برسد. این ۵ حوزه عبارتنداز:
۱) هدف سازمانی را تعریف و همسو کنید.
کارکنان یک سازمان باید بتوانند دلیل وجود شرکت را به روشنی بیان کنند تا به یک سازمان مبتنی بر هدف، پایدار و با عملکرد بالا برسند. کارمندان همچنین باید درک کنند که چگونه تلاش‌های آن‌ها با هدف سازمان ارتباط برقرار می‌کند و یا همسو می‌شوند.
۲) ارزش پیشنهادی کارمند (EVP)
معمولاً به‌عنوان مجموعه‌ای از مزایای پولی و غیرپولی که به یک سازمان در ازای مهارت‌ها، توانایی‌ها و تجربیاتی که کارمندان دارند و کمک هایی که به سازمان می‌کنند در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد، تعریف می‌شود. ارزش پیشنهادی کارمند یک مجموعه پشتیبانی، شناخت و ارزش است که کارفرما برای دستیابی به بالاترین پتانسیل در کار، به کارمندان ارائه می‌دهد.
۳) تمرکز بر نقاط قوت کارمندان
شرکت‌ها باید تمام تلاش خود را بکنند تا بفهمند که کاندیداها و کارمندان چه کارهایی را به بهترین وجه انجام می‌دهند و آن‌ها را در نقش‌هایی قرار دهند که بتوانند تا حد ممکن نقاط قوت خود را نشان دهند.
۴) ایجاد همسویی سازمانی
دستاوردها باید با اهداف سازمان همسو باشند تا بتوانند سازمانی موفق و پایدار ایجاد کنند.
۵) اندازه گیری دقیق موارد یکسان
همه بخش‌های داخلی و کارمندان باید همان مواردی را اندازه‌گیری کنند که برای رسیدن به نتیجه سازمانی قطعی مورد نظر است.
عناوین شغلی مرتبط با مدیریت منابع انسانی
در شرکت‌ها و سازمان‌های بزرگ که دارای بخش منابع انسانی هستند، علاوه‌بر مدیریت منابع انسانی مشاغل دیگری نیز وجود دارند که به‌عنوان زیرمجموعه این واحد مشغول به کار هستند، برخی از آن‌ها عبارتنداز:
- مدیر منابع انسانی
- مدیر آموزش و توسعه
- مدیر روابط کارمندان
- مدیر مزایا
- معاون منابع انسانی
- معاون منابع انسانی مدیرعامل
- تحلیل‌گر پرداخت حقوق
- مسئول شیفت
- استخدام کننده
آزمون های مرتبط با مدیریت منابع انسانی
اگر علاقه‌مند به این شغل و بخش هستید باید بدانید که در این حیطه سه آزمون به شرح زیر وجود دارد:
۱) متخصص منابع انسانی (PHR)
منابع این آزمون برحسب درصد عبارتنداز: ۲۶ درصد برنامه‌ریزی نیروی کار، ۲۲ درصد برای کارمندان و روابط کار، ۱۷ درصد توسعه منابع انسانی، ۱۶ درصد پاداش، ۷ درصد مدیریت ریسک
۲) متخصص ارشد منابع انسانی (SPHR)
این آزمون منحصربه متخصصین منابع انسانی می‌باشد و روال آن برپایه طراحی و برنامه‌ریزی است. برای موفقیت در این آزمون وجود ۶ تا ۸ سال سابقه کاری در زمینه مدیریت منابع انسانی الزامی است.
۳) متخصص بین‌المللی در منابع انسانی (GPHR)
این آزمون منحصربه متخصصین منابع انسانی که حوزه فعالیت آنان در سطح جهانی می‌باشد، است. یعنی شرکت آنان فراتر از مرزها عمل می‌کند و حتی برخی از پرسنل و کارکنان آن‌ها در سایر شعبه‌های سازمان و یا شرکتشان در کشورهای دیگر مشغول به‌کار هستند.
سخن پایانی درمورد مدیریت منابع انسانی
در پایان مبحث مدیریت منابع انسانی باید مطلبی را خاطرنشان کنم. درست است که وظیفه تأمین رفاه کارکنان و حفظ آن‌ها باید توسط مدیریت منابع انسانی صورت بگیرد اما گاهی اوضاع اقتصادی چنان دشوار می‌شود که اگر کارفرمایان و مدیران عامل بخواهند طبق خواسته و رضایت کارکنان عمل کنند باید خودشان هم ضرر هنگفتی ببینند.
در چنین شرایطی مجبور هستند از دو کفه ترازو کم کنند تا به حالت تعادل برسند. این حالتی است که امروزه بسیار رواج دارد. مدیریت منابع انسانی برای حفظ و تطمیع نیروی کارش مجبور است خودش هم کمی ضرر ببیند تا چرخ سازمان و شرکتش بچرخد.
امید است که اطلاعات ارائه شده در این مقاله برای شما دوستان عزیز مفید واقع شده باشد. لطفاً شما هم دانسته‌های خود را در این زمینه برای ما بنویسید تا در هر چه پربارتر بودن این مطالب سهیم باشید.
