فرمت پایان نامه — فرمت‌بندی آکادمیک و اصول اصلی

پایان‌نامه یکی از مهم‌ترین مراحل تحصیلات دانشگاهی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری است که نتیجه ماه‌ها تحقیق، بررسی و نگارش دانشجو را در قالبی رسمی و علمی ارائه می‌دهد. اما محتوای علمی قوی به‌تنهایی کافی نیست؛ شکل ارائه نیز اهمیت بالایی دارد. اگر پایان‌نامه با فرمت استاندارد و ساختاریافته تنظیم نشده باشد، ممکن است حتی محتوای باارزش آن مورد توجه قرار نگیرد. فرمت‌بندی صحیح، خوانایی را افزایش می‌دهد، داوران را در درک مطالب یاری می‌دهد و نشان می‌دهد که دانشجو علاوه بر مهارت پژوهش، بر اصول نگارش علمی نیز تسلط دارد. در نتیجه، آشنایی دقیق با فرمت پایان نامه برای هر دانشجویی ضروری است.

مقدمه

پایان‌نامه، بخش مهمی از فرآیند تحصیلات تکمیلی است که نشان‌دهنده توانایی دانشجو در انجام پژوهش مستقل و علمی می‌باشد. برای اینکه پایان‌نامه‌ای با کیفیت و مطابق با استانداردهای دانشگاهی ارائه شود، رعایت فرمت پایان نامه آکادمیک الزامی است. این مقاله به بررسی جزئیات فرمت‌بندی پایان‌نامه می‌پردازد تا دانشجویان بتوانند با اطمینان و دقت، پایان‌نامه خود را تدوین کنند.

ساختار کلی پایان‌نامه

ساختار پایان‌نامه باید به‌صورت منظم و مطابق با دستورالعمل‌های دانشگاهی و فرمت پایان نامه تنظیم شود. بخش‌های اصلی پایان‌نامه عبارتند از:

• صفحه عنوان (جلد): شامل نام دانشگاه، دانشکده، عنوان پایان‌نامه، نام دانشجو، نام استاد راهنما، رشته و گرایش، مقطع تحصیلی و تاریخ.

• صفحه بسم‌الله الرحمن الرحیم: اختیاری است و در ابتدای پایان‌نامه قرار می‌گیرد.

• صفحه تصویب‌نامه: حاوی امضای اعضای هیئت داوران و تاریخ دفاع.

• صفحه تقدیم: اختیاری است و برای تقدیم پایان‌نامه به افراد خاص استفاده می‌شود.
• صفحه سپاسگزاری: بیان قدردانی از افرادی که در انجام پایان‌نامه کمک کرده‌اند.
• چکیده فارسی: خلاصه‌ای از محتوای پایان‌نامه در حدود ۳۰۰ کلمه به همراه ۴ تا ۷ کلیدواژه.
• فهرست مطالب: شامل عناوین فصل‌ها، بخش‌ها، جداول و شکل‌ها با شماره صفحات مربوطه.

عنوان صفحه
چکیده …………………………………………………………………………………………………………….…………………………….۱
فصل اول: کلیات تحقیق یا مقدمه
۱-۱- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………..۲
۲-۱- …………………………………………………………………………………………………………………..…………………………۳
۱-۲-۱ ……………………………………………………………………………………………………………………………………………۳
۳-۱- ………………………………………………………………………………………………………………….………………………….۵

• فهرست جداول و شکل‌ها: در صورت وجود، به‌ترتیب شماره و عنوان جداول و شکل‌ها ذکر می‌شود.

فهرست شکل ها

عنوان صفحه
جدول ۱-۱- عنوان جدول ………………………………………………………………………………………………………………….۳
جدول ۱-۲- عنوان جدول ………………………………………………………………………………………………………………….۶

فهرست جدول ها

عنوان صفحه
تصویر ۱-۱- عنوان تصویر ………………………………………………………………………………………………………………….۳
تصویر ۱-۲- عنوان تصویر ………………………………………………………………………………………………………………….۷

• فهرست علائم و اختصارات: در صورت استفاده از علائم و اختصارات خاص، در این بخش توضیح داده می‌شود.
• متن اصلی پایان‌نامه: شامل فصل‌های مختلف که در ادامه به تفصیل بررسی می‌شوند.
• منابع و مراجع: فهرست منابع استفاده‌شده در پایان‌نامه به‌ترتیب حروف الفبا.
• پیوست‌ها: در صورت وجود اطلاعات تکمیلی، در این بخش قرار می‌گیرند.
• چکیده انگلیسی (Abstract): ترجمه چکیده فارسی به زبان انگلیسی به همراه کلیدواژه‌ها.
• صفحه عنوان انگلیسی: ترجمه صفحه عنوان به زبان انگلیسی.

برای داشتن اطلاعات کامل و جامع در مورد تنظیم پایان نامه، می‌توانید دوره آموزشی جامع ما را در این زمینه تهیه و مطالعه نمایید:

دوره جامع آموزش تنظیم پایان نامه با نرم افزار ورد

کلیک کنید

ملاحضات تنظیم صفحات ابتدایی پایان نامه

در تنظیم صفحات ابتدایی پایان نامه نکاتی حائز اهمیت است که به صورت جدول زیر نشان داده شده است:

فصل‌های پایان‌نامه

متن اصلی در فرمت پایان نامه معمولاً از پنج فصل تشکیل می‌شود:

فصل اول: کلیات تحقیق

در این فصل، به معرفی موضوع، بیان مسئله، اهداف، اهمیت و ضرورت تحقیق، فرضیات و سؤالات پژوهش، و تعریف مفاهیم کلیدی پرداخته می‌شود.

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق

این فصل شامل بررسی نظریه‌ها و مدل‌های مرتبط با موضوع تحقیق و مرور مطالعات پیشین داخلی و خارجی است.

فصل سوم: روش‌شناسی تحقیق

در این بخش، نوع تحقیق، جامعه آماری، نمونه‌گیری، ابزار جمع‌آوری داده‌ها، روش تحلیل داده‌ها و اعتبار و روایی ابزارها توضیح داده می‌شود.

فصل چهارم: تحلیل داده‌ها

یافته‌های تحقیق با استفاده از روش‌های آماری مناسب تحلیل و ارائه می‌شوند. جداول، نمودارها و توضیحات لازم در این فصل گنجانده می‌شود.

فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهادات

در این فصل، نتایج حاصل از تحقیق خلاصه شده و با اهداف و فرضیات اولیه مقایسه می‌شوند. همچنین، پیشنهاداتی برای تحقیقات آینده ارائه می‌گردد.

نکات فنی و نگارشی

رعایت نکات فنی و نگارشی در پایان‌نامه نه‌تنها به زیبایی و نظم ظاهری متن کمک می‌کند، بلکه در پذیرش آن نیز نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. استفاده از فونت مناسب، فاصله‌گذاری استاندارد، شماره‌گذاری دقیق صفحات و ارجاع‌دهی صحیح به منابع، از جمله مواردی هستند که باید با دقت رعایت شوند. بی‌توجهی به این جزئیات می‌تواند باعث کاهش نمره پایان‌نامه یا حتی رد آن شود، هرچند محتوای علمی آن قوی باشد. در ادامه ۴ نکته مهم و کلیدی در نگارش پایان‌نامه را مد نظر قرار دهید.

۱- فونت و اندازه قلم

برای نگارش پایان‌نامه، استفاده از فونت‌های استاندارد توصیه می‌شود:

۲- فاصله‌ها و حاشیه‌ها

تنظیم فاصله‌ها و حاشیه‌ها به‌صورت زیر پیشنهاد می‌شود:

• حاشیه ها از بالا، پایین، راست برابر ۳ سانتیمتر و در سمت چپ ۲ سانتیمتر باشد. این حاشیه باید در سرتاسر پایان نامه رعایت شود.
• در صورتی که در برخی موارد اندازه شکل‌ها یا جدول‌ها بزرگتر از فضای داخل حاشیه‌ها باشد، با کوچک کردن آنها و یا با استفاده از کاغذ A3 (به صورت تا خورده) حاشیه رعایت می‌گردد.
• فاصله سطرها در تمامی پایان‌نامه برابر ۱ سانتیمتر معادل Single در Word است.
• فاصله بین عناوین با متن قبل یک سطر و با متن بعد از آن، بدون فاصله باشد.
• بین متن و جدول‌ها و فرمول ها نیز یک سطر فاصله در نظر گرفته شود.
• بین عنوان جدول (شکل، نقشه) و جدول فاصله نیاز ندارد.
• لازم نیست یک صفحه جداگانه برای عنوان هر فصل درنظر گرفته شود.

۳- شماره‌گذاری صفحات

شماره‌گذاری صفحات به‌صورت زیر انجام می‌شود:

• بخش‌های ابتدایی (تا قبل از فصل اول): با حروف ابجد (الف، ب، ج، …)
• متن اصلی پایان‌نامه: با اعداد فارسی (۱، ۲، ۳، …)

۴- ارجاع‌دهی و منابع

به منظور ارجاع‌دهی، کلیه رشته های علوم انسانی از روش APA و کلیه رشته های فنی و مهندسی از روش Vancouver استفاده نمایند. در ادامه جزئیات مرجع نویسی با هر کدام از این روش ها ارائه شده است:

روش Vancouver

در این روش، منابع به ترتیب ظهور در متن شماره‌گذاری شده و در قسمت فهرست مراجع به ترتیب شماره، فهرست بندی می‌شوند. برای درج فهرست در متن، عدد مربوط به مرجع که فهرست مراجع انتهای متن می‌آید، داخل علامت کروشه باز و بسته قرار گرفته و در کنار عبارت یا در انتهای جمله یا پاراگرافی که از آن مرجع اقتباس شده‌است، درج می‌شود.

توجه: برای شماره گذاری مراجع در متن، از علامت کروشه باز و کروشه بسته (به عنوان نمونه [۱])، استفاده می‌شود. توصیه به دانشجویان این است که در زمان تایپ متن به زبان فارسی، علائم کروشه باز و بسته را از کلیدهای میانبر صفحه کلید، یافته و بدون تغییر در زبان به انگلیسی، در متن پیاده نمایند. به عنوان مثال در برخی کامپیوترها، علامت ([) با ( Shift + x) و علامت (]) با( Shift + z) قابل دسترسی است. در برخی دیگر از کامپیوترها، کلیدهای shift+p و shift+o امکان درج این علائم را به زبان فارسی میسر می‌سازند.

ارجاع دهی براساس روش APA

شیوه ارجاع دهی در متن پایان نامه براساس روش APA (درون متنی) به شرح جدول زیر می‌باشد: (نام خانوادگی نویسنده، سال انتشار: شماره صفحه)

• چنانچه در ابتدا یا اواسط جمله به منبعی ارجاع داده شود فقط سال در داخل پرانتر قرار می‌گیرد. حقانی (۱۳۸۷).
• چنانچه در پایان جمله به چند منبع ارجاع داده شود منابع با»؛ «از یکدیگر جدا میشوند. (حقانی، ۱۳۸۷؛ حسینی و همکاران ،۱۳۸۵).

تنظیم فهرست منابع

بر اساس رشته تحصیلی، ساختار منابع ایجاد شود. جهت مرجع نویسی در متن و فهرست حتماً از یکی از نرم افزارهای Endnote یا Mendely استفاده شود.

در این قسمت نویسنده باید فهرستی از منابع و ارجاعات مورد استفاده در متن پایاننامه، مانند (کتاب، مقاله، مصاحبه و …) به ترتیب حروف الفبا و در دو بخش فارسی و انگلیسی صورت پذیرد.

• در روش APA، ابتدا منابع فارسی و سپس منابع غیرفارسی آورده می شود.
• در روش APA، منابع اینترنتی به ترتیب حروف الفبا در متن رساله و بعد از مراجع فارسی و انگلیسی، آورده شود.
• در روش APA، ترتیب نوشتن منابع بر حسب حروف الفبای فارسی و انگلیسی (حروف الفبای نام خانوادگی نویسنده) می‌باشد.
• در روش APA، در صورتی که چندین منبع از یک نویسنده استفاده شود ترتیب نگارش منابع از سال قدیم به جدید می باشد.

ترتیب نوشتن مشخصات هر منبع به صورت زیر باشد:

به منظور جداسازی ارکان و اجزاء در منابع، به محل قرارگیری نقطه، ویرگول و نقطه ویرگول توجه شود.

الف: ترتیب اجزاء و ارکان مقاله فارسی با یک نویسنده

نام خانوادگی نویسنده، حرف اول یا نام کامل نویسنده (سال انتشار). عنوان مقاله.نام مجله در حالت ایتالیک، دوره یا سال (شماره مجله در سال مورد نظر)، شماره صفحات از عدد کوچک به عدد بزرگ از چپ به راست.

حسینی، سعید (۱۳۸۲). تأثیر الاینده های جوی بر فرسایش آثار سنگی.مرمت آثار تاریخی، سال دوم (۳)، ۷۲-۸۸.

ب: ترتیب اجزاء و ارکان مقاله انگلیسی با یک نویسنده

در منابع لاتین، حروف اول کلیه اسامی باید با حروف بزرگ (Capital) نوشته شوند.

-Author last name, Author initials (Year). Title of Article. Title of periodical in bold form , volume number (issue number), pages. From small numbers to large numbers (left to right). -Smith,P. (2009). Application of metallography in characterization of ancient metal artifacts. Studies in Conservation , ۲ (۵), ۳۳-۳۸.

پ: ترتیب اجزاء و ارکان مقاله فارسی با دو نویسنده یا بیشتر

بعد از نام خانوادگی و نام نویسنده اول به همان ترتیب نام خانوادگی و نام سایر نویسندگان آورده می‌شود.

برای تفکیک اسامی از کاما (،) استفاده می‌شود.

نام خانوادگی نویسنده اول، نام نویسنده اول و نام خانوادگی نویسنده دوم، نام نویسنده دوم (سال انتشار). عنوان مقاله.نام مجله در حالت ایتالیک، دوره یا سال (شماره مجله در سال مورد نظر)، شماره صفحات از عدد کوچک به عدد بزرگ از چپ به راست.

حسینی، سعید و رحمانی، علیرضا (۱۳۸۲). تأثیر آلایندههای جوی بر فرسایش آثار سنگی.مرمت آثار تاریخی، سال دوم (۳)، ۸۸-۷۲.

حسینی، حسین؛ برادران، علیرضا و رحمانی، هانیه (۱۳۸۲). تأثیر آلایندههای جوی بر فرسایش آثار سنگی. مرمت آثار تاریخی، سال دوم (۳)، ۸۳ -۷۲.

ت: ترتیب اجزاء و ارکان مقاله انگلیسی با دو نویسنده یا بیشتر

بعد از نام خانوادگی و نام نویسنده اول به همان ترتیب نام خانوادگی و نام سایر نویسندگان آورده می‌شود.

برای تفکیک اسامی از کاما (،) استفاده می‌شود.

First Author last name, First Author initials , Second Author last name, Second Author initials (Year). Title of article. Title of Periodical in Bold form , volume number (issue number), pages. From small numbers to large numbers (left to right).

-Smith, P., Harker, J.O. (2009). Application of metallography in characterization of ancient metal artifacts. Studies in Conservation , ۲(۵), ۳۳-۳۸. – Smith, P., Caroline, P.H., Johnson, J.W. (2009). application of metallography in characterization of ancient metal artifacts. Studies in Conservation , ۲ (۵), ۳۳-۳۸.

ث: ترتیب اجزاء و ارکان کتاب فارسی با یک نویسنده

نام خانوادگی نویسنده، نام نویسنده (سال انتشار). نام کتاب در حالت ایتالیک. ترجمه یا تصحیح، نوبت چاپ، محل نشر: انتشارات.

حسینی، سعید (۱۳۸۲). هویت اجتماعی در شهرهای امروزی. چاپ دوم، تهران: خاک.

هیلن برند، رابرت (۱۳۸۶). هنر و معماری اسلامی. ترجمه اردشیر اشراقی، چاپ اول، تهران: روزنه.

آذری اسفراینی، فخرالدین حمزه (۱۳۸۲). جواهرالاسرار. ترجمه و تصحیح هانیه رحمانی، چاپ دوم، تهران: خاک.

ح: ترتیب اجزاء و ارکان کتاب انگلیسی با یک نویسنده

در منابع لاتین، حرف اول نام افراد بزرگ نوشته میشود. حروف بعد از آن به ترتیب مربوط به نام و نام میانی فرد است که باید بزرگ نوشته شود.

Author last name, Author initials (Year). Title of Book in Bold Form . Location: Publisher. -Scott, D. A. (2002). Copper and bronze in art: corrosion, colorants and conservation . Los Angeles: Getty Conservation Institute Publications.

ز: ترتیب اجزاء و ارکان کتاب فارسی با دو یا سه نویسنده

بعد از نام خانوادگی و نام نویسنده اولبه همان ترتیب نام خانوادگی و نام سایر نویسندگان آورده میشود. برای تفکیک اسامی از کاما (،) استفاده می‌شود.

• حسینی، حسین، برادران، علیرضا و رحمانی، هانیه (۱۳۸۲). نگرش حکمی در ساخت شهر اسلامی. چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.

ج: ترتیب اجزاء و ارکان کتاب انگلیسی با دو یا سه نویسنده

بعد از نام خانوادگی و نام نویسنده اولبه همان ترتیب نام خانوادگی و نام سایر نویسندگان آورده میشود. برای تفکیک اسامی از کاما (،) استفاده می‌شود.

-Pollard, A.M., Batt, C., Stern, B., Young, S. M. M. (2006). Analytical chemistry in crchaeology. New York: Cambridge University Press.

چنانچه ارجاع به فصلها یا بخشهای چاپ شده در یک کتاب یا مجموعه مقالات کنفرانسها باشد به صورت زیر عمل می‌شود:

نام خانوادگی نویسنده، نام نویسنده (سال انتشار). عنوان مقاله، نام کتاب یا مجموعه مقالات در حالت ایتالیک، نام ویراستار علمی. محل انتشار: انتشارات. شماره صفحات.

حسینی، سعید (۱۳۸۸). مطالعه فنی سفالهای تپه ازبکی از دوران پیش از تاریخ تا دوران ماد.مجموعه مقالات هفتمین همایش حفاظت و مرمت اشیاء تاریخی و فرهنگی و تزئینات وابسته به معماری- تهران. به کوشش عبدالرسول وطندوست.

تهران: پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری .۲۲۷-۲۱۲.

-Pigott, V. C. (1990). Bronzein pre-islamic Iran. Encyclopedia Iranica. Yarshater E. (Ed.). London and New York: Routledge & Kegan Paul. 457-471. -MofidiNasrabadi, B. (2004). Elam: archaeology and history, Persians Ancient Splendour, Mining. Handicraft and Archaeology. Stollner, T.,Slotta, R. ,Vatandoust, A. (Eds.). Bochum: DeutschesBergbau- Museum, 294-308.

منابع اینترنتی بر حسب ترتیب منبع ارایه شده در متن پایان نامه (در روش Vancouver) و به صورت زیر آورده می شوند:

مقالات و متونی که نویسنده آنها مشخص است: نام خانوادگی نویسنده، نام نویسنده (سال انتشار). عنوان اصلی متن.آدرس اینترنتی صفحه یا متن مورد نظر به صورت ایتالیک.تاریخ دسترسی به سایت.

حسینی، رضا (۱۳۹۰). مرمت شهری در هستۀ تاریخی شهراستکهلم (کشورسوئد).

www.memary.net بازیابی شده در تاریخ ۱۰ آذر ۱۳۹۰.

-Bernstein, T. M. (2011). The carful writer: A modern guide to English usage. http://www.lib. duke.edu/libguide/works.htm. Retrieved 10 Sep. 2011.

مطالبی که نویسنده آنها نامشخص است:

آدرس اینترنتی صفحه مورد استفاده (تاریخ دسترسی.)

http://www.lib.duke.edu/libguide/works.htm(1390 بازیابی شده در تاریخ ۱۰ آذر)

چ: پایان نامه

نام خانوادگی و حرف اول نام نویسنده. سال. عنوان کامل پایان نامه. نوع پایان نامه، نام دانشکده و دانشگاه.
بشارت م .۱۳۷۹. رابطه سبکهای دلبستگی با انواع مکانیزمهای دفاعی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران.

Wilson LR. 1997. The ecology and management of honeyeaters in northern New Zealand. MSc thesis, University of Auckland, Auckland, New Zealand.

فقط حرف اول کلمه عنوان گزارش به صورت بزرگ نوشته می‌شود.

حرف اول تمام کلمات مؤسسه سازمان یا دانشگاهی که گزارش را منتشر نموده است به صورت بزرگ نوشته می‌شود.

دوره آموزشی اصول مقاله نویسی — از ابتدا تا ارسال به ژورنال

کلیک کنید

نکات مهم در نگارش پایان‌نامه

• استفاده از زبان علمی و رسمی: پرهیز از به‌کارگیری زبان محاوره‌ای و غیررسمی.
• رعایت انسجام و پیوستگی مطالب: اطمینان از ارتباط منطقی بین بخش‌ها و فصل‌ها.
• استفاده صحیح از جداول و نمودارها: ارائه جداول و نمودارها با شماره و عنوان مناسب و ارجاع به آن‌ها در متن.
• پرهیز از سرقت علمی: استفاده صحیح از منابع و ارجاع‌دهی مناسب به آن‌ها.
• ویرایش و بازبینی: بررسی دقیق متن برای اصلاح اشتباهات نگارشی و املایی.

نتیجه‌گیری

رعایت فرمت آکادمیک در نگارش پایان‌نامه، نه‌تنها نشان‌دهنده دقت و نظم دانشجو است، بلکه به پذیرش و موفقیت پایان‌نامه نیز کمک می‌کند. با پیروی از دستورالعمل‌های ارائه‌شده در این مقاله، دانشجویان می‌توانند پایان‌نامه‌ای استاندارد و با کیفیت ارائه دهند که مورد تأیید اساتید و داوران قرار گیرد.

با توجه به اهمیت رعایت فرمت آکادمیک در نگارش پایان‌نامه، توصیه می‌شود دانشجویان پیش از آغاز نگارش، شیوه‌نامه‌های دانشگاه خود را به‌دقت مطالعه کرده و در صورت نیاز، از راهنمایی اساتید و مشاوران بهره‌مند شوند.