سرور چیست؟ سرور یک نوع کامپیوتر یا نرمافزار است که خدمات خاصی را به سایر کامپیوترها یا کاربران ارائه میدهد. در شبکههای کامپیوتری، سرورها نقش مرکزی دارند و منابع مختلفی مانند فایلها، پرینترها، پایگاههای داده و صفحات وب را مدیریت و در اختیار کاربران یا کلاینتها قرار میدهند. هر سرور معمولاً برای هدف مشخصی راهاندازی میشود، مانند سرور فایل، سرور ایمیل یا سرور وب.
مقدمه
سرورها میتوانند بهصورت سختافزاری مستقل یا بهصورت نرمافزاری روی یک کامپیوتر دیگر نصب شوند. این سیستمها معمولاً باید همیشه روشن و در دسترس باشند تا کاربران بتوانند در هر زمان از خدمات آن استفاده کنند. پایداری، امنیت، سرعت و ظرفیت پردازش بالا از ویژگیهای مهم سرورها هستند که باعث میشود نقش حیاتی در عملکرد شبکهها و سرویسهای آنلاین داشته باشند.
سرور چیست؟
سرور در زبان فارسی به معنای «سرویسدهنده» است و به سیستمی گفته میشود که همواره روشن و آماده پاسخگویی به درخواستهای کاربران است. این سیستم معمولاً یک کامپیوتر قدرتمند است که نقش اصلی آن ارائه خدمات مختلف به کاربران در زمانهای گوناگون است. سرورها از سال ۱۹۸۱ تاکنون مسیر پیشرفت و توسعه گستردهای را طی کردهاند.
اگر یک سرور تنها در یک شبکه داخلی فعالیت کند، به آن «سرور شبکه» میگویند؛ به این معنا که تمام کامپیوترهای موجود در آن شبکه از طریق سرور به منابع مورد نیاز خود دسترسی پیدا میکنند. اما اگر شبکهای وسیعتر مانند اینترنت را در نظر بگیریم، با مجموعهای از سرورهای همیشه روشن روبهرو خواهیم بود که در سراسر دنیا پراکندهاند و اطلاعات مورد نیاز کاربران را در هر ساعت از شبانهروز از طریق اینترنت در اختیارشان قرار میدهند.
کاربرد سرور با ذکر یک مثال
برای نمونه، همانطور که میدانید مرورگرهای مختلفی مانند Chrome، Mozilla Firefox، Opera و دیگر گزینهها وجود دارند که میتوانید از آنها استفاده کنید. هنگامی که در یکی از این مرورگرها—for example، در Chrome—موضوعی را جستجو میکنید، در واقع یک درخواست به مرورگر میفرستید. مرورگر نیز این درخواست را به سرور مربوط ارسال میکند و پس از دریافت اطلاعات مورد نظر از سرور، آن را به شما نمایش میدهد.
منابع سخت افزاری
منظور از منابع سختافزاری سرور، مجموعه قطعات فیزیکیای است که برای اجرای سریع و پایدار سرویسها در یک سرور به کار میروند. این منابع شامل پردازندههای قدرتمند با چندین هسته فیزیکی و مجازی، حافظه RAM با ظرفیت بالا و هارددیسکهایی با فضای ذخیرهسازی چند ترابایتی هستند که امکان پردازش همزمان تعداد زیادی از درخواستها را فراهم میکنند.
با توجه به توان بالا و حساسیت عملکرد سرورها، لازم است این سیستمها در محیطی امن، خنک و بدون قطعی نگهداری شوند تا به صورت ۲۴ ساعته و بدون وقفه به اینترنت متصل باشند. ساختار سختافزاری پیشرفته سرورها باعث میشود که بتوانند بهطور همزمان به درخواستهای زیادی از سوی کاربران پاسخ دهند و نقش مهمی در ارائه خدمات شبکه ایفا کنند.
دیتاسنتر چیست؟
در شبکه اینترنت، یکی از مهمترین عوامل برای دریافت خدمات پایدار، سروری است که بدون وقفه فعالیت کند. به همین دلیل، مکانهایی با عنوان دیتاسنتر یا مرکز داده در نقاط مختلف جهان ساخته شدهاند تا سرورها در شرایطی امن و استاندارد نگهداری شوند. تمرکز اصلی این مراکز بر کیفیت شبکه، پشتیبانی سختافزاری و نرمافزاری و فراهمسازی محیطی مناسب برای عملکرد بیوقفه سرورهاست.
دیتاسنترها محلی برای نگهداری صدها یا حتی هزاران کیس سرور هستند که این سرورها در رکها، کیجها یا اتاقهای ویژه قرار میگیرند. ساختمان یک مرکز داده معمولاً از بخشهای مختلفی تشکیل شده است؛ از جمله اتاق سرور، اتاق کنترل، سیستمهای خنکسازی، ژنراتورها، انبار قطعات، اتاق UPS و باتری پشتیبان، اتاق اطفای حریق و بخش مدیریت شبکه. طراحی این بخشها بسته به نیازها و امکانات هر مرکز داده میتواند متفاوت باشد.
آشنایی با سیستم عامل سرور
آشنایی با سیستمعامل سرور به ما کمک میکند تا درک بهتری از عملکرد و مدیریت سرورها داشته باشیم. سرورها دارای سیستمعاملهای مخصوصی هستند که برای مدیریت منابع، اجرای نرمافزارهای سروری و پاسخگویی به درخواستهای کاربران طراحی شدهاند. از مهمترین این سیستمعاملها میتوان به توزیعهای مختلف لینوکس و نسخههای ویندوز سرور اشاره کرد که هر یک با توجه به نوع کاربرد، امکانات و امنیت مورد نیاز انتخاب میشوند.
سرورها از نظر ساختاری نیز به سه نوع Tower، Rack و Blade تقسیم میشوند. در این میان، سرورهای Rack و Blade بیشتر در شبکههای بزرگ مانند شرکتهای ارائهدهنده اینترنت (ISP) مورد استفاده قرار میگیرند. این نوع سرورها باید بهصورت ۲۴ ساعته فعال باشند، به همین دلیل شرایط خاصی برای خنکسازی و نگهداری آنها فراهم میشود. هنگام نصب سیستمعامل روی سرور، باید نوع کاربرد و نرمافزارهای مورد استفاده روی آن بهدرستی مشخص شود؛ برای مثال ویندوز سرور یکی از گزینههای محبوب در میان سیستمعاملهای سروری است.
انواع سیستمعاملهای سرور
به طور کلی به دستههای مختلفی تقسیم میشوند که هر کدام ویژگیها و کاربردهای خاص خود را دارند:
- لینوکس: تمامی توزیعهای لینوکس مانند CentOS، Debian و دیگر نسخهها که به دلیل امنیت بالا و پشتیبانی گسترده از نرمافزارهای مختلف، انتخاب مناسبی برای سرورها به شمار میآیند.
- ویندوز: نسخههای مختلف ویندوز سرور مانند Windows Server 2012، Windows Server 2016 و نسخههای قدیمیتر مانند Windows Server 2008 که برای کاربران با نیاز به محیط گرافیکی و پشتیبانی از برنامههای خاص ویندوز مناسب است.
- مجازیساز: نرمافزارهای مجازیسازی مانند VMware ESX، Hyper-V و KVM که به سرور این امکان را میدهند که چندین ماشین مجازی را روی یک سختافزار اجرا کنند.
ویژگیهای سرور
- انحصاریبودن منابع سختافزاری: سرورها از منابع سختافزاری مخصوص به خود استفاده میکنند که برای دسترسی چندکاربره بهینهشده است.
- قابلیت افزایش و ارتقا سختافزار سرور: برای پاسخگویی به نیازهای روزافزون، سرور قابلیت ارتقا و افزودن منابع اضافی را داراست.
- اتصال دائمی به اینترنت: سرورها به طور مداوم به اینترنت متصل هستند تا خدمات خود را به کاربران ارائه دهند.
- سرعت عملکرد بسیار بالا: به دلیل استفاده از سختافزار قدرتمند، سرورها قادر به پردازش درخواستهای متعدد با سرعت بالا هستند.
- قدرت پردازش و محاسباتی سریع: قدرت پردازشی بالای سرورها آنها را قادر به انجام محاسبات پیچیده و اجرای برنامههای سنگین میکند.
- امنیت بالا: سرورها معمولا با تنظیمات امنیتی ویژهای محافظت میشوند تا از حملات و تهدیدات امنیتی در امان بمانند.
- امکان پیادهسازی Raid نرمافزاری و سختافزاری: سرورها امکان پیادهسازی فناوری RAID (Redundant Array of Independent Disks) را برای افزایش عملکرد و حفاظت از دادهها فراهم میکنند.
انواع تنظیمات سرور
تنظیمات سرور یکی از مراحل مهم در راهاندازی و مدیریت آن است که به کمک آن میتوان از منابع سختافزاری و نرمافزاری سرور به بهترین نحو استفاده کرد. سرور، به عنوان یک کامپیوتر قدرتمند و همیشه روشن، نیاز به تنظیمات دقیق و نگهداری مستمر دارد تا بتواند به صورت بهینه عمل کند. این تنظیمات به کاربران این امکان را میدهد که دسترسی و ارتباط به منابع سرور را به صورت بهینه و مدیریتشده کنترل کنند.
یکی از سادهترین روشهای تنظیم سرور این است که تمامی منابع آن، از جمله برنامههای نرمافزاری، پایگاههای داده و سایر منابع، در یک محیط واحد قرار گیرند. این روش به سرعت قابل پیادهسازی است و کاربر به طور مستقیم با سرور ارتباط برقرار میکند. با این حال، یکی از معایب این تنظیمات، دشواری در عیبیابی و مدیریت آن است، چرا که در صورت بروز مشکل، یافتن علت آن ممکن است پیچیدهتر باشد.
- یکی از روشهای تنظیمات سرور، جداسازی پایگاه داده از روی اینترنت و برقراری ارتباط آن با کاربران از طریق یک برنامه سرور است. این کار میتواند امنیت پایگاه داده و محافظت از اطلاعات را افزایش دهد، زیرا سرور پایگاه داده در محیطی ایمنتر قرار میگیرد. با این حال، اگر شرایط مناسب برای برقراری ارتباط بین سرور پایگاه داده و سرور برنامه از جمله پهنای باند کافی وجود نداشته باشد، ممکن است عملکرد سیستم تحت تأثیر قرار گیرد و سرعت پردازش کاهش یابد.
- یکی دیگر از روشهای تنظیم سرور، استفاده از لود بالانسر (Load Balancer) است. این روش برای زمانی مناسب است که میخواهید چندین برنامه را بر روی یک دامنه ارائه دهید. لود بالانسر به عنوان رابط بین کاربر و سرور عمل میکند و ترافیک ورودی را بین سرورها توزیع میکند. اما اگر لود بالانسر دچار مشکل شود و نتواند به درستی درخواستها را مدیریت کند، عملکرد برنامهها و خدمات ارائه شده مختل خواهد شد.
- روش دیگر، تکثیر پایگاه داده است. این روش شباهت زیادی به استفاده از لود بالانسر دارد، با این تفاوت که در اینجا برای هر سرور یک نسخه قابل خواندن از پایگاه داده تکثیر میشود. در این ساختار، به روزرسانیها (نوشتن اطلاعات) تنها از طریق سروری که به عنوان Master تعیین شده است، انجام میشود، در حالی که سایر سرورها بهطور فقط خواندنی به اطلاعات دسترسی دارند. با این حال، در صورت بروز مشکل در سرور Master، بهروزرسانی پایگاه داده به تأخیر خواهد افتاد.
بهترین تنظیمات سرور
تنظیمات سرور، بسته به نوع نیازها و شرایط محیط کاری، میتواند مزایا و معایب خاص خود را داشته باشد. برخی از مدلهای سرور ممکن است نیاز به منابع و تجهیزات بیشتری در طرف سرویسگیرنده داشته باشند که این میتواند منجر به افزایش هزینهها شود. در مقابل، زمانی که بیشتر اطلاعات و پردازشها را در سمت سرویسدهنده قرار میدهیم، نیاز به توسعه قطعات سختافزاری مانند هارد و سیپییو در سمت سرویسگیرنده کاهش مییابد و این منابع عمدتاً در محل سرویسدهنده تأمین میشود.
در پاسخ به این سوال که بهترین روش تنظیمات سرور چیست، باید گفت که انتخاب یک روش منحصر به فرد که در تمامی شرایط کاری بهترین باشد، کمی دشوار و شاید غیرممکن است. با این حال، با مشاوره و راهنماییهای متخصصان و با توجه به نیازهای خاص محل کار، میتوان مناسبترین و سازگارترین تنظیمات را برای سرور در نظر گرفت تا عملکرد بهینهتری حاصل شود.
انواع سرور از نظر تخصیص منابع
سرورها بر اساس نحوه تخصیص منابع به کاربران به چند دسته تقسیم میشوند. این دستهبندیها به شرح زیر هستند:
سرور اشتراکی
در سرور اشتراکی، چندین وبسایت، دیتابیس یا میلدامین بر روی یک سرور تعریف شده و به صورت مشترک از منابع سرور مانند پردازنده، پهنای باند، و فضای ذخیرهسازی استفاده میکنند. این منابع بر اساس تنظیمات مدیر سرور بهطور مساوی یا بر اساس نیاز بین کاربران تقسیم میشوند. در این حالت، همه کاربران از منابع یکسانی استفاده میکنند که ممکن است باعث کاهش عملکرد در صورت افزایش تعداد کاربران شود.
سرور VDS
سرور VDS یک سرور مجازی است که منابع اختصاصیتری نسبت به سرور اشتراکی دارد. در این مدل، از تکنولوژی مجازیسازی برای تقسیم منابع یک سرور اختصاصی به چند ماشین مجازی استفاده میشود. هر کدام از این ماشینها منابع مختص به خود را دارند، که باعث میشود عملکرد بهتر و جداگانهتری از سرور اشتراکی فراهم کند. تعداد وبسایتهای میزبانی شده بر روی سرور VDS کمتر از سرور اشتراکی است.
سرور اختصاصی
سرور اختصاصی برای شرکتهای بزرگ و وبسایتهای پربازدیدی مانند فروشگاههای آنلاین که نیاز به منابع زیاد دارند، مناسب است. در این سرور، تمامی منابع مانند پردازنده، RAM، فضای ذخیرهسازی و پهنای باند برای یک کاربر یا سازمان به طور اختصاصی تخصیص مییابد. این مدل به دلیل اختصاصی بودن منابع، عملکرد بسیار بالاتری نسبت به سرورهای اشتراکی یا VDS دارد. در ایران، سرورهای اختصاصی به دو دسته تقسیم میشوند: سرور اختصاصی ایران و سرور اختصاصی خارج از کشور. تفاوت این دو بیشتر در موقعیت جغرافیایی دیتاسنتر و مقر سرور است.
انواع سرور و کاربرد آن ها
سرورها بر اساس کاربردهای مختلفی که دارند، به انواع مختلفی تقسیم میشوند. هر یک از این انواع سرورها برای انجام وظایف خاص طراحی شدهاند. در اینجا به برخی از انواع سرور و کاربردهای آنها اشاره شده است:
Web سرور
این سرور برای راهاندازی وبسایتها و ارائه خدمات هاستینگ کاربرد دارد. وظیفه اصلی آن ارسال درخواستها و پاسخها به مرورگرهای وب است. اطلاعات بیشتر در این زمینه میتواند در مقالههای تخصصیتر مانند “وب سرور چیست” موجود باشد.
Mail سرور
سرور پست الکترونیک برای ارسال و دریافت ایمیلها استفاده میشود. با نصب نرمافزارهای ایمیل مانند Smartermail یا Postfix بر روی سرور، خدمات ایمیل برای کاربران فراهم میشود.
Data سرور
این سرور معمولاً در سازمانها و شرکتها برای مدیریت بانک اطلاعاتی مورد استفاده نرمافزارها یا سرویسها به کار میرود. آن میتواند دادهها را ذخیره، مدیریت و در دسترس قرار دهد.
اپلیکیشن سرور
سرور اپلیکیشن برای نصب نرمافزارهای خاص به کار میرود. کاربران از طریق کامپیوترهای خود میتوانند به این نرمافزارها دسترسی پیدا کنند و از آنها استفاده نمایند.
File سرور
یکی از سادهترین و اساسیترین انواع سرورها که برای اشتراکگذاری فایلها میان کاربران مختلف استفاده میشود. این سرور دسترسی به فایلها را در یک شبکه سازمانی یا خانگی فراهم میآورد.
DNS سرور
این سرور وظیفه انجام تنظیمات DNS (Domain Name System) را بر عهده دارد. با استفاده از DNS سرور، نام دامنهها به آدرسهای IP مربوط به وب سرور، ایمیل سرور و سایر منابع شبکه تبدیل میشود.
Game سرور
سرور بازی یا گیم سرور نوعی از سرور اپلیکیشن است که برای نصب و اجرای بازیهای آنلاین طراحی شده است. کاربران متصل به شبکه میتوانند از طریق اتصال به گیم سرور، به بازیهای آنلاین دسترسی داشته باشند.
Media سرور
این سرور برای اشتراکگذاری و پخش سرویسهای چندرسانهای از جمله ویدیوها، موسیقیها و تصاویر طراحی شده است. کاربران میتوانند به راحتی از طریق این سرور به فایلهای مدیا دسترسی پیدا کنند.
سرور محاسباتی
برخی از شرکتها یا سازمانها نیاز به انجام محاسبات پیچیده و حجیم دارند. برای انجام این محاسبات، نیاز به سرورهای محاسباتی است که قدرت پردازش بالاتری داشته و میتوانند حجم زیادی از دادهها را پردازش کنند. این سرورها برای مدیریت و انجام محاسبات خاص و پیچیده در یک سازمان کاربرد دارند.
پروکسی سرور
پروکسی سرور سیستمی واسطهای است که بین کاربر (کلاینت) و سرور اصلی قرار میگیرد. زمانی که کاربر درخواستی به اینترنت یا یک سرور میفرستد، این درخواست ابتدا به پروکسی سرور میرسد، سپس پروکسی آن را بررسی کرده و به مقصد اصلی ارسال میکند. پس از دریافت پاسخ، آن را به کاربر برمیگرداند. این فرایند میتواند مزایایی مانند افزایش امنیت، کنترل ترافیک، مخفیسازی هویت کاربر (IP)، یا بهبود سرعت از طریق کشکردن اطلاعات داشته باشد.
آدرس سرور
آدرس سرور (Server Address) به نشانیای گفته میشود که از طریق آن میتوان به یک سرور در شبکه یا اینترنت دسترسی پیدا کرد. این آدرس میتواند به یکی از دو صورت زیر باشد:
- آدرس IP (IP Address): یک رشته عددی مانند ۱۹۲.۱۶۸.۱.۱ یا در IPv6 مانند ۲۰۰۱:0db8:85a3::8a2e:0370:7334 که مستقیماً مکان سرور را در شبکه مشخص میکند.
- نام دامنه (Domain Name): آدرسی مانند www.example.com که در پشت صحنه به یک آدرس IP اشاره دارد و بهوسیله DNS به IP مربوطه ترجمه میشود.
- URL (Uniform Resource Locator): نشانی کامل یک منبع در اینترنت است که شامل پروتکل، نام دامنه و مسیر فایل یا صفحه میشود؛ مانند: https://example.com/index.html
- Host: نام یا آدرس IP یک سرور است که یک سرویس یا وبسایت روی آن میزبانی میشود؛ مانند: example.com یا ۱۹۲.۱۶۸.۱.۱
فرق کلاینت و سرور
یکی از مهمترین تفاوتها میان کلاینت و سرور، در نحوه عملکرد و تنظیمات آنهاست.
- کلاینتها سیستمهایی هستند که برای انجام کارهای خود به سرویسهای ارائهشده توسط سرورها وابستهاند. در مقابل، سرورها وظیفه دارند به درخواستهایی که از سوی کلاینتها ارسال میشود پاسخ دهند و سرویس مناسب را ارائه دهند.
- عملکرد کلاینت سادهتر است و بیشتر در حد ارسال درخواست به سرور عمل میکند. در حالی که سیستم عامل سرور باید بتواند حجم زیادی از درخواستها را همزمان پردازش کرده و پاسخگو باشد، به همین دلیل ساختار پیچیدهتری دارد.
- یک سیستم کلاینت معمولاً فقط برای استفاده یک نفر در یک زمان طراحی شده است. اما سیستم عامل سرور میتواند همزمان به چندین کاربر خدمات ارائه دهد، چون از تنظیمات و پروتکلهای پیچیدهتری پشتیبانی میکند. بنابراین، در حالی که در کلاینت فقط یک کاربر میتواند وارد شود، در سرور امکان ورود همزمان چندین کاربر وجود دارد.
- از نظر عملکرد، سرورها نسبت به کلاینتها بسیار قدرتمندتر هستند؛ چراکه باید پاسخگوی حجم زیادی از درخواستها با سرعت و دقت بالا باشند. کلاینتها شامل دستگاههایی مثل کامپیوترهای شخصی، لپتاپ، تبلت و گوشی هوشمند هستند، در حالی که سرورها ممکن است از نوع وبسرور، فایلسرور یا سرور پایگاه داده باشند.
- سرورها توانایی ذخیرهسازی، مدیریت و تحلیل حجم زیادی از دادهها را دارند، اما کلاینتها برای چنین کارهایی مناسب نیستند و بیشتر برای وظایف سبکتر مانند ارسال درخواست به سرور به کار میروند. در واقع، انتظار عملکردهای سنگین و پیشرفته تنها از سرورها منطقی است.
- همچنین، سرورها معمولاً بهصورت ۲۴ ساعته روشن هستند، چون خاموش شدن آنها میتواند باعث اختلال در کار کلاینتهایی شود که مدام از آنها سرویس میخواهند. اما کلاینتها را میتوان بدون مشکل در هر زمانی خاموش یا راهاندازی مجدد کرد.
نکات مهم در انتخاب دستگاه سرور مناسب
برای انتخاب یک سرور مناسب، باید چند نکته مهم را در نظر گرفت. از دید کارشناسان ایران هاست، مواردی مانند قدرت سختافزار سرور، زیرساخت شبکه و کیفیت اتصال اینترنت، امکانات امنیتی و روشهای محافظت از دادهها از اهمیت بالایی برخوردارند. همچنین باید مشخص شود سرور برای چه کاری تهیه میشود و به چه منابعی نیاز دارد. بنابراین پیش از خرید، باید ویژگیهای فنی سرور را بررسی کرد تا با توجه به هزینه پرداختشده، بهترین و مناسبترین گزینه انتخاب شود.
نتیجه گیری
در یک نگاه کلی، سرور به عنوان قلب تپندهی شبکهها عمل میکند و نقش حیاتی در ذخیرهسازی، پردازش و ارائه اطلاعات به کاربران ایفا مینماید. این دستگاهها با بهرهگیری از سختافزار قدرتمند و نرمافزارهای تخصصی، قادر به پاسخگویی همزمان به درخواستهای متعدد هستند و در بستر اینترنت و شبکههای داخلی، خدمات مختلفی مانند میزبانی وب، مدیریت ایمیل، پایگاه داده، فایل و حتی بازی را ارائه میدهند.
با توجه به تنوع بالا در انواع سرورها و روشهای مختلف پیکربندی آنها، انتخاب و راهاندازی یک سرور باید بر اساس نیازهای دقیق کاربر، حجم دادهها، نوع خدمات و بودجه صورت گیرد. در نهایت، سرورها زیرساخت اصلی دنیای دیجیتال امروز را تشکیل میدهند و بدون آنها، بسیاری از سرویسهای آنلاین و ارتباطات شبکهای ممکن نخواهد بود.