موضوعی که درمورد آن بحث خواهیم کرد، «روانشناسی چیست و انواع آن کدامند؟ »، نه تنها بسیار گسترده بوده بلکه انواع فراوانی هم دارد که سعی خواهیم کرد به اهم آن‌ها بسنده کنیم. در حالت کلی علم روانشناسی به شناسایی اختلالات و مشکلات رفتاری پرداخته و در تلاش برای بهبود آن‌هاست که در مقاله روانشناسی چیست و انواع آن به آن‌ها می‌پردازیم.
در این مقاله با روانشناسی چیست و انواع آن همراه ما باشید تا با یک روش علمی به شناخت رفتارهای انسانی پرداخته و با انواع آن آشنا شویم.
مقدمه
در شروع مقاله روانشناسی چیست و انواع آن باید بگویم که، در سال‌های نه‌چندان دور وقتی کسی نیاز به روانشناس یا مشاوره پیدا می‌کرد، یا آن را از دیگران مخفی می‌کرد و یا اصلاً مراجعه نکرده و بیخیال آن روش درمانی می‌شد. چراکه واژه روانشناسی در جامعه چندان خوشایند نبود و عموم مردم به فرد مراجعه کننده به یک روانشناس به دید یک بیمار روانی حاد و یک مجنون نگاه می‌کردند.
ولی خوشبختانه به‌مرور، و با بالا رفتن سطح آگاهی، دانش، همچنین ظهور روشنفکری و بالا رفتن سطح فکری مردم، امروزه کمتر کسی را می‌توان یافت که یک روانشناس ثابت نداشته باشد که در مواقع نیاز به آن مراجعه کند. مردم وقتی دچار مشکل، حادثه و یا اتفاقی در زندگی می‌شوند، که ذهن و فکر آن‌ها را به هم ریخته و درگیر می‌کند، بلافاصله به یک روانشناس مراجعه می‌کنند.
خانواده‌ها در برهه‌ای از زندگی فرزندانشان، در دوران بلوغ و نوجوانی و یا حتی جوانی که در برابر فرزندان خود سردرگم می‌مانند، چاره‌ای جز مراجعه به یک روانشناس نمی‌یابند. در جهان امروزی رشد فوق‌العاده علم و تکنولوژی، استفاده از ذهن و فکر را به بیشترین حد خود در تاریخ رسانده است.
مطمئناً همین امر موجب شده تا افراد از فکر و ذهن خود بیشتر کار کشیده و درنهایت بیماری‌هایی که فکر و ذهن افراد را مورد هدف قرار می‌دهند نیز به‌وجود آمده است. تا جایی‌که علم روانشناسی به بیش‌از ۵۰ شاخه و شاید هم بیشتر تقسیم شده است.
تاریخچه روانشناسی
قبل از پرداختن به بحث روانشناسی چیست و انواع آن، به مرور تاریخچه آن می‌پردازیم. روانشناسی در ظاهر یک واژه جدید و مدرن به‌نظر می‌رسد که قدمت چندانی ندارد، اما با مطالعه در تاریخ پیدایش آن می‌فهمیم که مفهوم آن به دوران سقراط و افلاطون رسیده و تاریخ پیدایش آن به سده‌های چهارم و پنجم میلادی برمی‌گردد.
اولین بار گویا سقراط و بقراط و افلاطون به بیان اندیشه‌های رفتاری و شناختی پرداخته و علم روانشناسی را پایه‌گذاری کرده‌اند. و شاید هم دلیل این همه شباهت بین فلسفه و روانشناسی همین باشد.
بعدها در سال ۱۹۵۰ یک فیلسوف آلمانی بنام رادولف گوسلنیوس اصطلاح روانشناسی را به‌معنای علم مطالعه روح که ریشه یونانی دارد را ابداع کرد. بعد از آن بود که این علم روز به روز رواج پیدا کرد و حتی آزمایشگاه‌هایی هم برای مطالعه در این زمینه تأسیس گردیدند.
تعریف روانشناسی
قبل از بیان انواع روانشناسی از مبحث روانشناسی چیست و انواع آن، یک تعریف کلی از روانشناسی ارائه می‌کنیم: «روانشناسی عبارتست‌از مطالعه ذهن و فکر و رفتار فرد که عوامل محیطی، فشارهای اجتماعی و عوامل زیست شناختی بر روی آن‌ها تأثیر گذاشته و اختلالاتی را ایجاد می‌کنند. علم روانشناسی پس از مطالعه دقیق به درمان این اختلالات روانی و مشاوره می‌پردازد.
انواع علم روانشناسی
انجمن روانشناسی آمریکا تاکنون بیش‌از ۵۰ نوع از علوم روانشناسی را به ثبت رسانده است. ما در مقاله روانشناسی چیست و انواع آن قصد داریم ۱۰ مورد از انواع پرکاربرد آن در جامعه را معرفی کنیم که عبارتنداز:
۱- روانشناسی کودک — Child Psychology
این شاخه از علم روانشناسی، همانطوریکه از اسمش پیداست به مطالعه رشد و تکامل کودکان از بدو تولد تا بزرگسالی می‌پردازد. همچنین جنبه‌های گوناگون رشد کودکان مثل رشد عاطفی، رشد جسمی، رشد شناختی، رشد اجتماعی و رشد اخلاقی را مورد بررسی قرار می‌دهد.
در مواردی که کودک شما دارای اختلالات زیر باشد بهتر است به یک روانشناس کودک مراجعه کنید:
- اختلال یادگیری
- ناراحتی و نگرانی بیش‌از حد کودک
- بیش‌فعالی (ADHA)
- بدرفتاری و رفتارهای مخرب
- افسردگی
- اضطراب
- درخود فرورفتن
- پرخاشگری
- وابستگی
- گوشه‌گیری
- صحبت درباره مرگ
- تغییر عادات مربوط به خورد و خوراک و خواب
و در مواردی که قصد ارزیابی دقیق از کودک خود را دارید، بهتر است به یک روانشناس رجوع کنید چراکه سلامت روانی کودک بسیار مهم است. سه زمینه در روانشناسی کودک عبارتنداز:
- زمینه اجتماعی
- زمینه فرهنگی
- زمینه اجتماعی ـ اقتصادی
۲- روانشناسی بالینی — Clinical Psychology
مطمئناً این نام را بارها شنیده‌اید و شاید برایتان جالب بوده که بالینی یعنی چه؟ این نوع از روانشناسی مهم‌ترین و پرکاربردترین نوع آن‌هاست. روانشناسی بالینی با استفاده از روش‌های علمی به تشخیص و بررسی و در نهایت درمان اختلالات روانی که موجب بروز افسردگی، اضطراب، نبود انگیزه می‌شوند، می‌پردازد. بعضی از این اختلالات در رفتارهای زیر وجود دارند:
- اختلالات در رفتارهای اجتماعی
- مشکلات در روابط خانوادگی و زناشویی
- اضطراب و افسردگی
- مشکلات جنسی
- اعتیاد مواد مخدر
- خوردن و خوابیدن
موارد فوق که از اختلالات مربوط به روانشناسی بالینی در مبحث روانشناسی چیست و انواع آن آورده شد، در روانشناسی کاملاً قابل درمان هستند به‌شرطی که فرد خودش بخواهدو همکاری کند.
۳- روانشناسی شخصیت — Personality Psychology
این شاخه محبوب از علم روانشناسی به مطالعه رشد شخصیت و چگونگی شکل‌گیری آن می‌پردازد. تعریفی که انجمن روانپزشکی آمریکا (APA) در این مورد ارائه کرده است بدین صورت است: «روانشناسی شخصیت به مطالعه ماهیت و تعریف شخصیت، ابعاد رشد، تغییرات و شکل‌های نازسازگار آن می‌پردازد.»
این شاخه از روانشناسی برآن است تا به درک شخصیت افراد و تفاوت‌ها و شباهت‌های شخصیتی آن‌ها پرداخته و همچنین اختلالاتی را که در این زمینه وجود دارد را ارزیابی و درمان کند. برخی از این اختلالات شخصیتی که در مقاله روانشناسی چیست و انواع آن آورده شده است، عبارتنداز:
- اختلال شخصیت ضداجتماعی
- اختلال شخصیت پارانوئید
- اختلال شخصیت خودشیفته
- اختلال شخصیت دوری‌جو
- اختلال شخصیت اسکیزوئید
- اختلال شخصیت مرزی
- اختلال شخصیت اسکیزوتایپی
- اختلال شخصیت وابسته
- اختلال شخصیت افسرده
- اختلال شخصیت وسواس جبری
- اختلال شخصیت منفعل ـ مهاجم
۴- روانشناسی رشد — Developmental Psychology
مورد چهارم از موضوع روانشناسی چیست و انواع آن کدامند، روانشناسی رشد است. این شاخه از علم روانشناسی به چگونگی رشد، تحول و تغییرات انسان‌ها در دوره‌های مختلف زندگی می‌پردازد. در این شاخه روانشناسان علاوه‌بر توجه به تغییرات فیزیکی رشد افراد، رشد شناختی، اجتماعی و عاطفی آن‌ها را هم مورد بررسی قرار می‌دهند.
این روانشناسی شامل مراحل قبل از تولد، اوایل کودکی، دوران کودکی میانی، بلوغ، بلوغ زودرس، بزرگسالی میانه و بزرگسالان مسن‌تر می‌باشد.
روانشناسی رشد ۳ هدف اصلی دارد:
۱) توصیف فرآیند رشد و تغییر انسان در طول زمان
۲) تشریح فرآیند تغییر انسان در طول زمان
۳) بهینه‌سازی فرآیند رشد انسان در طول زمان
بی‌اف اسکینر، اریک اریکسون و ژان پیاژه از بزرگترین دانشمندانی هستند که در زمینه روانشناسی رشد تأثیرگذار بوده‌اند.
۵- روانشناسی سلامت — Healt Psychology
در ادامه معرفی شاخه‌های روانشناسی در مبحث روانشناسی چیست و انواع آن، به بررسی روانشناسی سلامت می‌پردازیم. روانشناسی سلامت که با عنوان طب رفتاری و روانشناسی پزشکی هم از آن یاد می‌شود، به بررسی عوامل روان‌شناختی، اجتماعی، رفتاری و زیست‌شناختی بر سلامت و بیماری می‌پردازد.
درست است که وقتی یک انسان بیمار می‌شود، ممکن است علت خیلی از آن‌ها ژنتیکی، ارثی و عفونت و غیره باشد، اما عوامل روان‌شناختی و رفتاری بسیاری هم هستند که منجربه بیماری شده و سلامت جسمی افراد را به خطر می‌اندازند. روانشناسی سلامت بر سلامت، پیشگیری و درمان تمرکز دارد.
وقتی فردی به هر دلیل بیمار می‌شود، وظیفه روانشناس سلامت این است که به او کمک کند تا مراحل برخورد با بیماری، نحوه واکنش، دوران درمان و درنهایت بهبودی را به‌سلامت طی کند. روانشناسی سلامت معتقد است که رفتار تأثیر به‌سزائی در سلامتی انسان‌ها دارد.
طبق آمار سن امید به زندگی در میان افراد جامعه به ۸۰ سال رسیده است که این رقم از نتایج تلاش‌های روانشناسی سلامت می‌باشد. مشاهده این آمار ما را در پرداختن به موضوع روانشناسی چیست و انواع آن راغب‌تر می‌کند.
۶- روانشناسی اجتماعی — Social Psychology
این شاخه از علم روانشناسی به بررسی رفتارهای اجتماعی افراد می‌پردازد. بدین شکل که به مطالعه‌ی روش‌های رفتار کردن، فکر کردن و حتی احساس کردن انسان‌ها نسبت به اطرافیانشان توجه دارد. درحالت کلی روانشناسی اجتماعی رفتار یک انسان را در یک گروه و یا عضوی از یک جمع مورد مطالعه قرار می‌دهد.
روانشناسی اجتماعی بر پایه ABC که مخفف (شناخت) Affect، (احساس) Behavior، (رفتار) Cognition می‌باشد، استوار است. به‌طور مثال وقتی ما درمورد مسئله‌ای می‌خواهیم تصمیم بگیریم، قطعاً تصمیمی که به‌تنهایی گرفته‌ایم با تصمیمی که با مشورت دیگران و اطرافیان حاصل شده است، متفاوت خواهد بود.
۷- روانشناسی تربیتی — Educational Psychology
در این بخش از مقاله روانشناسی چیست و انواع آن، به شاخه روانشناسی تربیتی رسیدیم. همانطوریکه از اسم روانشناسی تربیتی پیداست، به تعلیم و تربیت توجه دارد. درواقع این علم به چگونگی یادگیری و آموزش، روش‌های آموزشی و ارزیابی و سنجش آموخته‌های دانش‌آموزان می‌پردازد. اهداف روانشناسی تربیتی عبارتنداز:
- ایجاد توانایی و مهارت
- ارائه اطلاعات کاربردی و عملی
- ایجاد رغبت و گرایش
روانشناسی تربیتی فرآیند آموزش را از اوایل کودکی و نوجوانی تا دانشگاه و بعد هم در رابطه با عوامل شناختی و عاطفی و اجتماعی مورد توجه قرار می‌دهد. دیدگاه‌های روانشناسی تربیتی که در پست روانشناسی چیست و انواع آن، ما به آن‌ها اشاره خواهیم کرد، عبارتنداز:
- دیدگاه رفتاری
- دیدگاه شناختی
- دیدگاه توسعه
- دیدگاه تجربه‌گرایی
- دیدگاه سازنده‌گرایی
وجود این دیدگاه‌ها می‌تواند در توجه به موضوعات روانشناسی تربیتی مؤثر باشد. برخی از موضوعات از قبیل: یادگیری سازمانی، طرح تعلیمی، برنامه‌ریزی درسی، شاگردان تیزهوش، فناوری آموزشی، آموزش ویژه در حوزه روانشناسی تربیتی مورد بررسی قرار می‌گیرند.
۸- روانشناسی مشاوره — Counseling Psychology
هشتمین شاخه از شاخه‌های روانشناسی در این بحث با موضوع روانشناسی چیست و انواع آن، روانشناسی مشاوره است. این شاخه پرکاربرد روانشناسی مانند روانشناسی بالینی است ولی کمی فراتر از آن عمل کرده و به حل مشکلاتی می‌پردازد که روانشناسی بالینی کمتر به آن‌ها توجه می‌کند.
در تعریف مشاوره باید بگوییم که مشاوره یک رابطه بین مشاوره‌دهنده و مراجعه‌کننده است، که در آن طی یک جلسه خصوصی برمبنای اعتماد، مشکلات فرد مراجعه‌کننده بیان شده و از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرد.
انواع مشاوره روانشناسی عبارتنداز:
- مشاوره شغلی
- مشاوره قبل از ازدواج
- مشاوره تحصیلی
- مشاوره خانواده و زوج درمانی
- مشاوره اجتماعی و تخصصی
- مشاوره شخصی
- مشاوره جنسی
- مشاوره خیانت همسر
- مشاوره استعدادیابی کودک و نوجوان
۹- روانشناسی خانواده — Family Psychology
نهمیم مورد از مبحث روانشناسی چیست و انواع آن، تحت عنوان روانشناسی خانواده به‌کار می‌رود. این شاخه از علم روانشناسی هم به حفظ روابط خانوادگی سالم پرداخته و سعی می‌کند مشکلات موجود در خانواده‌ها ازقبیل مشکلات روانی، عاطفی و رفتاری را شناسایی و رفع کند. این شاخه از روانشناسی علاوه بر رابطه بین زن و شوهر و فرزندان، حتی بر روی ارتباط آن‌ها با اعضای فامیل هم تمرکز دارد.
نقش روانشناسی خانواده عبارتست‌از:
- روابط خانوادگی را بهبود بخشیده و به حفظ پایداری آن کمک می‌کند.
- ارتباطات بین اعضای خانواده را بهبود می‌بخشد.
- قدرت و توانایی حل مسائل خانوادگی در خانواده تقویت می‌شود.
- نقش و وظایف هر فرد در خانواده تعیین و مشخص می‌شود.
- برخی از تعاملات دارای مشکل حل می‌شوند.
تحقیقات نشان داده است بهره‌گیری از روانشناسی خانواده در کاهش برخی از بیماری‌های روحی و روانی در نوجوانان، اعتیاد آن‌ها به مواد مخدر، افسردگی و رفتار توهین‌آمیز مؤثر بوده است. توصیه می‌شود درصورت وجود موارد زیر در خانواده به روانشناسی خانواده مراجعه کنید.
- والدین ناسازگار و مشکل دار
- رویارویی با مرگ یا یک بیماری مزمن در خانواده
- مشکلات زناشویی
- وجود اختلاف بین خواهر و برادر
- شروع یک رابطه سالم و مجدد بعد از طلاق
- وجود مشکل در برقراری ارتباط و بیان احساسات با دیگران
۱۰- روانشناسی مثبت گرا — Positive Psychology
آخرین شاخه از روانشناسی که در مقاله روانشناسی چیست و انواع آن قصد داریم به آن بپردازیم، روانشناسی مثبت‌گراست. مطمئناً کسانی‌که در زمینه روانشناسی مطالعاتی دارند با شنیدن روانشناسی مثبت‌گرا بلافاصله اسم مارتین سلیگمن (Martin Seligman) به ذهنشان می‌آید.
او را پدر روانشناسی مثبت گرا می‌نامند. او اعتقاد داشت که روانشناسی بیش‌ازحد روی بیماری‌ها، ناهنجاری‌ها و اختلالات متمرکز شده و نه فقط در بیماری‌ها بلکه باید از آن در زمینه افزایش کیفیت زندگی افراد هم استفاده کرد.
روانشناسی مثبت گرا که یک شاخه جدید در علم روانشناسی است، روی داشتن یک زندگی سالم و شاد، تفکر مثبت برای کسب خوشبختی، رفاه و پیشرفت، کمک به انسان‌ها برای به‌دست آوردن موفقیت متمرکز است.
برخی از فواید روانشناسی مثبت گرا عبارتنداز:
- تغییر علائم منفی به مثبت
- به‌دست آوردن قدرت
- کسب نتایج درمانی مثبت
در این مقاله ۱۰ شاخه از شاخه‌های مهم و کاربردی علم روانشناسی که در این مقاله تحت عنوان روانشناسی چیست و انواع آن، است آورده شد.
سخن پایانی درمورد روانشناسی چیست و انواع آن
در خاتمه موضوع روانشناسی چیست و انواع آن باید به این نکته اشاره کنم که، با وجود اینکه زمان زیادی از ظهور علم روانشناسی نگذشته است، چنان جایگاهی در بین علوم مختلف به‌دست آورده است که کمتر کسی را می‌توان یافت که به آن احساس نیاز پیدا نکند. بیش از ۵۰ شاخه از آن جدا شده است که ما در این مقاله با موضوع روانشناسی چیست و انواع آن فقط به بیان ۱۰ مورد مهم آن اکتفا کردیم.
روانشناسی چیست و انواع آن موضوعی که مقالات و پست‌های فراوانی درباره آن نوشته شده است و در هر کدام به معرفی تعدادی از شاخه‌های روانشناسی که در جامعه نیاز بیشتری به آن‌ها وجود دارد، پرداخته شده است. ما هم به نوبه خود بخشی از دانسته‌هایمان را در این زمینه ارائه دادیم تا انشالله بتوانیم نیاز شما را در این زمینه برطرف کنیم.
