در دنیای امروز که امنیت سایبری به یکی از مهمترین دغدغهها تبدیل شده است، ارزیابی و تقویت امنیت سیستمها از اولویتهای اساسی سازمانها است. یکی از روشهای برجسته برای ارزیابی آسیبپذیریها و افزایش امنیت سیستمها، تست نفوذ «Penetration Testing» میباشد. اما تست نفوذ چیست؟ در این فرآیند، کارشناسان امنیتی با شبیهسازی حملات واقعی به سیستمها، تلاش میکنند تا نقاط ضعف و آسیبپذیریهای موجود در آنها را شناسایی کرده و پیش از آن که مهاجمان واقعی از آنها سوءاستفاده کنند، اقدامات لازم برای رفع آنها را انجام دهند.
در این مقاله، از مجموعه مقالات پی استور ابتدا به پرسش تست نفوذ چیست؟ پاسخ می دهیم و سپس به بررسی انواع مختلف تستهای نفوذ، مراحل انجام آنها، ابزارهای مورد استفاده و اهمیت آنها در تقویت امنیت سیستمها خواهیم پرداخت. علاوه بر این، نحوه بهرهبرداری از تستهای نفوذ برای جلوگیری از تهدیدات امنیتی و تقویت دفاع سایبری مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
تست نفوذ چیست؟
تست نفوذ یا پن تست یک تمرین امنیتی است که در آن یک کارشناس امنیت سایبری سعی میکند آسیبپذیریها را در یک سیستم کامپیوتری پیدا کرده و مورد بهرهبرداری قرار دهد. هدف از این حمله شبیهسازی شده شناسایی هرگونه نقاط ضعف در تدابیر دفاعی یک سیستم است که مهاجمان میتوانند از آنها بهرهبرداری کنند.
در فرایند تست نفوذ، متخصص امنیت مانند یک هکر اخلاقی عمل میکند. او با استفاده از ابزارها و تکنیکهای واقعی، تلاش میکند به اطلاعات حساس یا بخشهای مهم یک سیستم دسترسی پیدا کند. این روش کمک میکند تا قبل از وقوع هرگونه حمله واقعی، ضعفهای امنیتی کشف و رفع شوند. این اقدام، گامی مؤثر در تقویت امنیت سایبری سازمانها محسوب میشود.
برای درک بهتر تست نفوذ، تصور کنید یک بانک فردی را استخدام کند تا مانند یک دزد عمل کرده و سعی کند وارد بانک شود. اگر این فرد موفق شود به گاوصندوق برسد، بانک متوجه میشود در کدام قسمتها ضعف امنیتی دارد. به همین صورت، تست نفوذ به سازمانها کمک میکند قبل از آنکه مهاجمان واقعی وارد عمل شوند، سیستمهای خود را ایمنسازی کنند.
تست نفوذ یک رویکرد جامع برای شناسایی و کاهش ریسکهای امنیتی در تمام بخشهای فناوری سازمان است. این فرآیند شامل ارزیابی امنیت برنامههای وب و موبایل، شبکهها، زیرساختهای ابری، کانتینرها، دستگاههای تعبیهشده (IoT)، رابطهای برنامهنویسی (API) و خط لوله CI/CD میشود. کارشناسان تست نفوذ با استفاده از روشهای دستی و خودکار، آسیبپذیریهای پنهان، پیکربندیهای نادرست و الگوهای حمله احتمالی را شناسایی کرده و به سازمانها کمک میکنند تا پیش از سوءاستفاده مهاجمان، نقاط ضعف امنیتی خود را برطرف کنند.
چرا تست نفوذ اهمیت دارد؟
تست نفوذ به سازمانها کمک میکند تا آسیبپذیریها و نقصهایی را در سیستمهای خود کشف کنند که ممکن است در غیر این صورت قادر به شناسایی آنها نباشند. این میتواند به جلوگیری از حملات پیش از وقوع آنها کمک کند، زیرا سازمانها میتوانند پس از شناسایی این آسیبپذیریها، آنها را برطرف کنند.
تست نفوذ و تطابق با مقررات تست نفوذ میتواند به سازمانها کمک کند تا با مقررات امنیت داده و حریم خصوصی مطابقت داشته باشند، با پیدا کردن راههایی که ممکن است دادههای حساس فاش شوند. این به آنها کمک میکند تا دادهها را امن و خصوصی نگه دارند و اطمینان حاصل کنند که هیچکس به دادههای حساس دسترسی پیدا نکند که نباید داشته باشد.
مراحل تست نفوذ چیست؟
تسترهای نفوذ حملاتی مشابه با حملات مهاجمان واقعی و با انگیزه را شبیهسازی میکنند. برای این کار معمولاً از یک برنامهریزی مشخص شامل مراحل زیر پیروی میکنند:
- شناسایی «Reconnaissance»: جمعآوری بیشترین اطلاعات ممکن درباره هدف از منابع عمومی و خصوصی برای تدوین استراتژی حمله. این منابع شامل جستجوی اینترنتی، اطلاعات ثبت دامنه، مهندسی اجتماعی، اسکن غیرتهاجمی شبکه و حتی گاهی جستجو در زبالهها است. این اطلاعات به تسترها کمک میکند تا سطح حمله و آسیبپذیریهای احتمالی سیستم هدف را ترسیم کنند. میزان شناسایی بسته به اهداف و دامنه تست میتواند از یک تماس تلفنی ساده تا تحلیل عمیق عملکرد سیستم متغیر باشد.
- اسکن «Scanning»: تسترها از ابزارهایی برای بررسی وبسایت یا سیستم هدف بهمنظور یافتن ضعفها استفاده میکنند. این ضعفها میتوانند شامل سرویسهای باز، مشکلات امنیتی نرمافزار و آسیبپذیریهای متنباز باشند. ابزارهای مورد استفاده بسته به نتایج مرحله شناسایی و یافتههای حین تست متفاوت خواهند بود.
- دستیابی به دسترسی «Gaining Access»: اهداف مهاجمان میتواند شامل سرقت، تغییر یا حذف داده، انتقال پول یا تخریب شهرت شرکت باشد. برای اجرای هر سناریوی تست، تسترها بهترین ابزارها و تکنیکها را برای ورود به سیستم انتخاب میکنند، چه از طریق آسیبپذیریهایی مانند تزریق SQL، چه از طریق بدافزار، مهندسی اجتماعی یا روشهای دیگر.
- حفظ دسترسی «Maintaining Access»: پس از ورود به سیستم هدف، حمله شبیهسازیشده باید به اندازهای متصل بماند که بتواند اهدافی مانند استخراج اطلاعات، تغییر آن یا سوءاستفاده از قابلیتهای سیستم را انجام دهد. هدف از این مرحله نمایش میزان تأثیر و خطر بالقوه است.
تفاوت تست نفوذ دستی با تست خودکار چیست؟
اگرچه تست نفوذ عمدتاً یک فرایند دستی است، اما تسترها از ابزارهای خودکار اسکن و تست نیز استفاده میکنند. با این حال، آنها فراتر از ابزار میروند و با استفاده از دانش و تجربه خود درباره جدیدترین تکنیکهای حمله، تستهای عمیقتری نسبت به ارزیابی خودکار آسیبپذیری انجام میدهند.
تست نفوذ دستی:
- آسیبپذیریها و ضعفهایی را کشف میکند که در فهرستهای عمومی (مانند OWASP Top 10) ذکر نشدهاند.
- منطق تجاری برنامه را بررسی میکند که ممکن است در تستهای خودکار نادیده گرفته شود (مانند اعتبارسنجی دادهها و بررسی یکپارچگی).
- به شناسایی مثبتهای کاذب گزارششده توسط ابزارهای خودکار کمک میکند.
- تسترهای انسانی مانند مهاجمان فکر میکنند و میتوانند دادهها را تحلیل کرده و حملات هدفمندتری انجام دهند که ابزارهای خودکار از انجام آن ناتواناند.
تست خودکار:
- نتایج را سریعتر تولید میکند و به متخصصان کمتری نیاز دارد.
- بهصورت خودکار نتایج را ثبت کرده و گاهی میتوان آنها را به پلتفرمهای مرکزی گزارشدهی صادر کرد.
- نتایج تست خودکار در اجرای مجدد ثابت باقی میماند، در حالی که نتایج تستهای دستی ممکن است متفاوت باشند.
انواع ابزارهای تست نفوذ چیست؟
هیچ ابزار واحدی وجود ندارد که برای تمام تستهای نفوذ مناسب باشد. بسته به نوع هدف (مانند اسکن پورت، بررسی اپلیکیشن، نفوذ به وایفای یا نفوذ مستقیم به شبکه)، ابزارهای مختلفی مورد استفاده قرار میگیرند. بهطور کلی، ابزارهای تست نفوذ به پنج دسته اصلی تقسیم میشوند:
- ابزارهای شناسایی «Reconnaissance»: برای کشف میزبانهای شبکه و پورتهای باز استفاده میشوند.
- اسکنرهای آسیبپذیری «Vulnerability Scanners»: برای شناسایی مشکلات امنیتی در سرویسهای شبکه، برنامههای وب و APIها کاربرد دارند.
- ابزارهای پراکسی «Proxy Tools»: شامل پراکسیهای وب تخصصی یا پراکسیهای عمومی مرد میانی (MITM) هستند.
- ابزارهای بهرهبرداری «Exploitation Tools»: برای نفوذ اولیه به سیستم یا دستیابی به منابع سازمان مورد استفاده قرار میگیرند.
- ابزارهای پس از نفوذ «Post-Exploitation»: برای تعامل با سیستمها، حفظ و گسترش دسترسی و رسیدن به اهداف حمله استفاده میشوند.
مزایای تست نفوذ چیست؟
برخی از فواید تست نفوذ عبارتند از:
- شناسایی نقاط ضعف در سیستمها: تست نفوذ میتواند به شناسایی آسیبپذیریها و نقاط ضعفی کمک کند که ممکن است از دید طراحان سیستم پنهان مانده باشد.
- تعیین میزان استحکام کنترلهای امنیتی: ارزیابی میزان قدرت و استحکام اقدامات امنیتی موجود به کمک تست نفوذ، به سازمانها این امکان را میدهد که مطمئن شوند سیستمهای آنها در برابر حملات مقاوم هستند.
- پشتیبانی از رعایت مقررات امنیتی: تست نفوذ میتواند به سازمانها در رعایت استانداردها و مقررات مربوط به حفظ حریم خصوصی و امنیت دادهها، مانند PCI DSS، HIPAA و GDPR کمک کند.
- ارائه گزارشهای کیفی و کمی: این فرآیند میتواند بهطور دقیق وضعیت فعلی امنیت سیستمها را شبیهسازی کرده و اولویتهای بودجهای برای مدیریت تهدیدات امنیتی را تعیین کند.
در نتیجه، تست نفوذ یکی از ارکان اصلی برای ارتقای سطح امنیت سایبری در سازمانها است که به شناسایی و رفع نقاط ضعف سیستمها کمک میکند و از وقوع حملات سایبری جلوگیری میکند.
انواع روش های تست نفوذ
تمام تستهای نفوذ شامل یک حمله شبیهسازیشده به سیستمهای رایانهای یک شرکت هستند. با این حال، انواع مختلفی از تستهای نفوذ بر داراییهای متفاوتی از سازمانها تمرکز دارند.
۱- تست نفوذ برنامهها
تست نفوذ برنامهها «Application Pen Tests» یکی از رایجترین انواع تستهای امنیتی است که با هدف شناسایی آسیبپذیریها در نرمافزارها و سرویسهای مرتبط انجام میشود. این تستها شامل بررسی دقیق امنیتی در برنامههای تحت وب، وبسایتها، اپلیکیشنهای موبایل، دستگاههای اینترنت اشیاء (IoT)، سامانههای ابری و همچنین رابطهای برنامهنویسی کاربردی (API) هستند. تست نفوذ برنامه به سازمانها کمک میکند تا پیش از بهرهبرداری مهاجمان، نقاط ضعف نرمافزارهای خود را شناسایی و برطرف کنند.
۲- تست نفوذ شبکه
تستهای نفوذ شبکه «Network Pen Tests» یکی از مهمترین روشهای ارزیابی امنیت سایبری است که کل ساختار شبکه رایانهای یک سازمان را مورد بررسی قرار میدهد. هدف از این تست، شناسایی آسیبپذیریهایی است که ممکن است به مهاجمان اجازه نفوذ به دادهها و سیستمهای حیاتی را بدهد. تستهای شبکه معمولاً به دو دسته اصلی تقسیم میشوند: تستهای خارجی و تستهای داخلی.
- تستهای خارجی «External Tests»: در این حالت، رفتار یک هکر بیرونی شبیهسازی میشود که سعی دارد از طریق اینترنت به داراییهایی مانند سرورها، روترها، وبسایتها و کامپیوترهای سازمانی نفوذ کند. این نوع تست نفوذ با هدف بررسی سطح حملهپذیری سامانههایی که به اینترنت متصل هستند انجام میشود و یکی از نخستین خطوط دفاعی در برابر تهدیدات خارجی را ارزیابی میکند.
- تستهای داخلی «Internal Tests»: تست داخلی بر پایه شبیهسازی حملات افرادی است که به نوعی دسترسی به شبکه داخلی سازمان دارند؛ مانند کارمندان ناراضی یا هکرهایی که اطلاعات ورود را سرقت کردهاند. در این تستها، ارزیابی میشود که چه مقدار از اطلاعات و منابع حساس در معرض خطر سوءاستفاده داخلی قرار دارند و آیا دسترسیها بهدرستی مدیریت شدهاند یا خیر.
۳- تست نفوذ سختافزار
تست نفوذ سختافزاری «Hardware Pen Tests» نوعی ارزیابی امنیتی است که بر شناسایی آسیبپذیریهای دستگاههای فیزیکی متصل به شبکه تمرکز دارد. این تست شامل بررسی امنیت لپتاپها، تلفنهای همراه، دستگاههای اینترنت اشیاء (IoT) و فناوریهای عملیاتی (OT) میشود. هدف از این نوع تست نفوذ، شناسایی تهدیداتی است که میتوانند از طریق سختافزار به زیرساخت سازمان آسیب برسانند.
در این فرآیند، کارشناسان امنیتی بهدنبال نقصهای نرمافزاری مانند آسیبپذیریهای سیستمعامل هستند که امکان دسترسی غیرمجاز از راه دور را فراهم میکند. علاوه بر آن، ضعفهای فیزیکی نظیر امنیت ناکارآمد مراکز داده نیز مورد بررسی قرار میگیرند. همچنین این تست بررسی میکند که چگونه یک دستگاه آلوده میتواند بهعنوان پل نفوذ به سایر بخشهای شبکه عمل کند.
۴- تست نفوذ انسانی
تست نفوذ انسانی «Personnel Pen Tests» یکی از مهمترین انواع تستهای امنیتی است که هدف آن شناسایی ضعفهای مرتبط با رفتار و آگاهی کارکنان در برابر تهدیدات امنیتی میباشد. در این نوع تست، بررسی میشود که یک سازمان تا چه اندازه در برابر حملات مهندسی اجتماعی آسیبپذیر است.
متخصصان امنیت در تست نفوذ انسانی از روشهایی مانند فیشینگ (ارسال ایمیلهای جعلی)، ویشینگ (فیشینگ صوتی از طریق تماس تلفنی) و اسمیشینگ (فیشینگ پیامکی) استفاده میکنند تا کارکنان را فریب داده و به اطلاعات حساس سازمان دست پیدا کنند. این حملات بهطور مستقیم رفتار انسانی را هدف قرار میدهند.
همچنین در این نوع تست، ممکن است امنیت فیزیکی نیز مورد ارزیابی قرار گیرد؛ برای مثال، نفوذگر با پوشش مبدل (مانند پیک تحویل کالا یا تکنسین تعمیرات) سعی میکند بدون مجوز وارد ساختمان شود. این تکنیک که به آن دنبالهروی (Tailgating) گفته میشود، یکی از روشهای رایج نفوذ فیزیکی در دنیای واقعی است که میتواند منجر به تهدید جدی امنیتی شود.
کارشناس تست نفوذ کیست؟
کارشناس تست نفوذ «Penetration Tester» یا همان هکر قانونمند «Ethical Hacker» فردی متخصص در حوزه امنیت سایبری است که بهصورت قانونی و مجاز، سیستمها، شبکهها، اپلیکیشنها و سایر زیرساختهای فناوری اطلاعات را مورد بررسی قرار میدهد تا آسیبپذیریها و نقاط ضعف امنیتی را پیش از آنکه توسط هکرهای مخرب سوءاستفاده شوند، شناسایی کند.
وظایف اصلی کارشناس تست نفوذ:
- شناسایی آسیبپذیریها در سیستمهای نرمافزاری، سختافزاری، شبکهای و فیزیکی.
- شبیهسازی حملات سایبری برای بررسی مقاومت سیستم در برابر تهدیدات واقعی.
- تهیه گزارش فنی از یافتهها، شامل نقاط ضعف شناساییشده، شدت آنها و پیشنهاد راهکار برای رفع هرکدام.
- استفاده از ابزارهای تست نفوذ مانند Metasploit، Burp Suite، Nmap، Nessus و ابزارهای مخصوص تست API یا برنامههای موبایل.
- ارائه مشاوره امنیتی به سازمان برای بهبود وضعیت امنیتی.
مهارتهای کلیدی کارشناس تست نفوذ:
- تسلط بر مفاهیم شبکه و پروتکلهای ارتباطی (مانند TCP/IP، HTTP، DNS)
- آشنایی با سیستمعاملهای مختلف (بهخصوص لینوکس و ویندوز)
- توانایی تحلیل کد و بررسی آسیبپذیریهای اپلیکیشنها (مانند SQL Injection، XSS و …)
- آشنایی با چارچوبهای امنیتی و استانداردهایی مثل OWASP، NIST، ISO 27001
- مهارت در گزارشنویسی و ارائه فنی
مدارک و گواهینامههای معتبر برای کارشناس تست نفوذ:
- CEH (Certified Ethical Hacker)
- OSCP (Offensive Security Certified Professional)
- +CompTIA PenTest
- GPEN (GIAC Penetration Tester)
هدف کارشناس تست نفوذ این است که به سازمانها کمک کند تا ریسکهای امنیتی را شناسایی، تحلیل و کاهش دهند، قبل از اینکه مهاجمان واقعی بتوانند از آنها سوءاستفاده کنند.
چگونه یک تست نفوذ معمولی انجام میشود؟
تستهای نفوذ با مرحلهای از شناسایی شروع میشوند، در این مرحله، هکر اخلاقی زمان زیادی را صرف جمعآوری دادهها و اطلاعاتی میکند که از آنها برای برنامهریزی حمله شبیهسازی شده خود استفاده خواهد کرد. پس از آن، تمرکز به دست آوردن و حفظ دسترسی به سیستم هدف معطوف میشود که نیازمند مجموعهای گسترده از ابزارها است.
ابزارهای حمله شامل نرمافزارهایی هستند که برای تولید حملات جبرگرایانه یا تزریق SQL طراحی شدهاند. همچنین، سختافزارهایی خاص برای تست نفوذ وجود دارد، مانند جعبههای کوچک و بیظاهر که میتوانند به یک کامپیوتر در شبکه وصل شوند و به هکر دسترسی از راه دور به آن شبکه بدهند. علاوه بر این، یک هکر اخلاقی ممکن است از تکنیکهای مهندسی اجتماعی برای یافتن آسیبپذیریها استفاده کند. به عنوان مثال، ارسال ایمیلهای فیشینگ به کارکنان شرکت، یا حتی خود را به عنوان افراد تحویل کالا جا زدن تا به طور فیزیکی به ساختمان دسترسی پیدا کند.
هکر پس از اتمام تست، ردپاهای خود را پاک میکند؛ این به معنای حذف هرگونه سختافزار جاسازیشده و انجام هر کاری است که میتواند برای جلوگیری از شناسایی و ترک سیستم هدف همانطور که آن را پیدا کرده است، انجام دهد.
چه اتفاقی پس از یک تست نفوذ میافتد؟
پس از اتمام یک تست نفوذ، هکر اخلاقی یافتههای خود را با تیم امنیتی شرکت هدف به اشتراک میگذارد. این اطلاعات سپس میتواند برای پیادهسازی بهروزرسانیهای امنیتی جهت مسدود کردن هرگونه آسیبپذیری شناساییشده در طول تست استفاده شود.
برای برنامههای وب، این بهروزرسانیها میتوانند شامل محدودیت نرخ، قوانین جدید WAF، و کاهش اثرات DDoS، و همچنین اعتبارسنجی فرمهای محکمتر و پاکسازی دادهها باشند. برای شبکههای داخلی، این بهروزرسانیها ممکن است شامل دروازه وب امن یا حرکت به سمت مدل امنیتی Zero Trust باشند. اگر هکر اخلاقی از تاکتیکهای مهندسی اجتماعی برای نفوذ به سیستم استفاده کرده باشد، شرکت ممکن است تصمیم بگیرد که آموزش کارکنان خود را بهبود دهد یا سیستمهای کنترل دسترسی خود را بررسی و بهروزرسانی کند تا از حرکتهای جانبی جلوگیری شود.
Cloudflare از راهحلهای امنیتی برنامههای وب و یک پلتفرم امنیتی Zero Trust برای ایمنسازی برنامهها، شبکهها و افراد شرکتها استفاده میکند.
چه میزان دسترسی به کارشناسان تست نفوذ داده میشود؟
بسته به اهداف تست نفوذ، میزان اطلاعات یا دسترسی ارائهشده به تسترها نسبت به سیستم هدف متفاوت است. در برخی موارد، تیم تست نفوذ از ابتدا یک رویکرد مشخص را اتخاذ کرده و همان را دنبال میکند. در موارد دیگر، تیم تست با افزایش شناخت از سیستم در طول فرآیند تست، استراتژی خود را تغییر میدهد. سه سطح دسترسی در تست نفوذ وجود دارد:
- جعبه مات «Opaque box»: تیم هیچ اطلاعی از ساختار داخلی سیستم هدف ندارد. مانند هکرها عمل میکند و به دنبال یافتن آسیبپذیریهای قابل بهرهبرداری از بیرون میگردد.
- جعبه نیمهشفاف «Semi-opaque box»: تیم به برخی اطلاعات، مانند مجموعهای از اعتبارنامهها، دسترسی دارد. همچنین اطلاعاتی در مورد ساختارهای داده داخلی، کدها و الگوریتمهای سیستم هدف دارد. تسترها ممکن است موارد تست را بر اساس اسناد طراحی دقیق مانند نمودارهای معماری سیستم طراحی کنند.
- جعبه شفاف «Transparent box»: تسترها به سیستم و مصنوعات آن، از جمله کد منبع، فایلهای باینری، کانتینرها و گاهی حتی به سرورهای اجراکننده سیستم دسترسی دارند. این رویکرد بالاترین سطح اطمینان را در کمترین زمان ممکن فراهم میکند.
نتیجهگیری
در این مقاله با پاسخ به پرسش تست نفوذ چیست؟ به اهمیت این فرآیند بهعنوان یک ابزار قدرتمند و حیاتی برای ارزیابی امنیت سیستمها و شناسایی نقاط ضعف پیش از وقوع حملات واقعی پی بردیم. انجام منظم تستهای نفوذ به سازمانها این امکان را میدهد که امنیت سیستمهای خود را بهبود بخشیده و از دادهها و منابع خود در برابر تهدیدات مختلف محافظت کنند. انواع مختلف تستهای نفوذ، از جمله تستهای باز، بسته، مخفی، داخلی و خارجی، به شیوههای مختلف آسیبپذیریها را ارزیابی کرده و به متخصصان امنیتی کمک میکنند تا راهکارهای مؤثری برای رفع این ضعفها ارائه دهند.
در برخی از تستها، مهندسی اجتماعی بهعنوان یک ابزار موثر برای شناسایی نقاط ضعف انسانی که ممکن است نادیده گرفته شوند، به کار گرفته میشود. این نقاط ضعف معمولاً در تستهای فنی گنجانده نمیشوند، اما میتوانند تهدیدات امنیتی جدی ایجاد کنند.
در نهایت، با بهرهبرداری از روشهای مختلف تست نفوذ و بهروزرسانیهای امنیتی مبتنی بر نتایج این تستها، سازمانها میتوانند امنیت سیستمهای خود را بهبود بخشیده و از حملات سایبری جلوگیری کنند. انجام منظم تست نفوذ به سازمانها این امکان را میدهد که همیشه آمادگی مقابله با تهدیدات جدید را داشته باشند و از اطلاعات حساس خود محافظت کنند.