اختلال شخصیتی چیست؟ — ۱۰ نوع اختلال شخصیتی، علائم و درمان آن

حتماً شما هم واژه اختلال شخصیتی را بارها شنیده‌اید و احتمالاً اطلاعات چندانی درباره آن ندارید. دیده‌اید که خیلی‌ها وقتی از رفتار و گفتار کسی خوششان نمی‌آید و از او انتقاد می‌کنند، می‌گویند طرف اختلال شخصیتی دارد؟ اگر نگاهتان به این موضوع ساده بوده و آن را چیز مهمی نمی‌دانستید، با مطالعه این مقاله قطعاً شوکه خواهید شد!

این مقاله نگرش شما را نسبت به انسان‌های اطرافتان و حتی خودتان تغییر خواهد داد، پس برای یک دگرگونی بزرگ با موضوع اختلال شخصیتی همراه ما باشید.

مقدمه

افرادی که دارای اختلال شخصیتی هستند از سایر افراد جامعه متمایزند. با کمی دقت در رفتار و عملکردشان متوجه خواهید شد که آن‌ها متفاوت از سایر انسان‌ها هستند. آن‌ها شخصیتی ضداجتماعی دارند و از هماهنگ بودن با اجتماع گریزان هستند. دلبستگی خاصی به دیگران نداشته و در قید و بند قوانین و اصول زندگی اجتماعی نیستند.

افرادی بی‌احساس و بی‌مسئولیت که حتی در قبال عزیزانشان یعنی فرزندان و همسرشان هم نمی‌توانند رفتارشان را عوض کنند و مورد تأیید جامعه قرار بگیرند. برای این افراد جز خودشان کس دیگری مهم نیست. با وجود اینکه می‌دانند رفتار و کردارشان موجب آزار و اذیت دیگران می‌شود، باز هم آن‌ها را تکرار کرده و اصلاً به تغییر و اصلاح خویش نمی‌اندیشند.

اختلال شخصیتی درواقع یک اختلال روانی است که بر اثر عوامل ارثی، شرایط زندگی و عوامل محیطی ایجاد شده و حتی ریشه در دوران بچگی و کودکی فرد دارد. از نشانه‌های وجود اختلال شخصیتی در کودکان می‌توان به آزار و اذیت سایر کودکان، پرخاشگری، دروغگویی، عصبانیت شدید، آزار رساندن به حیوانات، فرار از مدرسه اشاره کرد.

این رفتار ادامه پیدا می‌کند تا در نوجوانی به سیگار کشیدن و شب‌ها تا دیروقت بیرون از خانه ماندن و غیره ختم می‌شود. متأسفانه در این کودکان تنبیه هیچ اثری ندارد و والدین مجبور هستند با آرامش با آن‌ها رفتار کنند. اختلال شخصیتی می‌تواند در کودکی و از همان ابتدا درمان شود تا در بزرگسالی منجربه مشکلات حاد و اختلا شخصیتی ضداجتماعی نشود.

از عوامل بروز اختلال شخصیتی می‌توان به مرگ یکی از والدین یا عزیزان مثل پدر و مادر در کودکی اشاره کرد. این‌چنین شوک‌هایی در روح و روان کودکان و حتی بزرگسالان اختلال ایجاد کرده و بر رفتار، احساسات، نحوه تفکر و حتی گفتارشان اثر منفی می‌گذارد.

شخصیت چیست؟

وقتی از شخصیت یک فرد صحبت می‌کنیم، منظور یک سری از صفات و خصوصیات فکری، رفتاری و احساسی فرد است که در همه افراد نرمال، معقول هستند. به‌عبارت دیگر به الگوی کلی رفتارها، عملکردها، باورها، ارتباطات و احساسات و غیره شخصیت گفته می‌شود.

تعریف ساده‌تر دیگری که درباره شخصیت می‌توان ارائه داد بدین صورت است: به طرز فکر، احساس و رفتاری که به‌واسطه آن انسان‌ها از یکدیگر متمایز می‌شوند، شخصیت گفته می‌شود. عواملی مثل خصوصیات ارثی، محیط، شرایط زندگی، وضعیت رفاهی و تجربیات در شخصیت اشخاص تأثیرگذار هستند.

وقتی می‌گویم فرد باشخصیت است یعنی رفتار و کردار و گفتار او مورد تأیید جامعه بوده و ایده‌ال و از روی اصول است. بهترین نوع رفتار و بهترین حالت احساسات از شخص سر می‌زند و همه چیز از روی تفکر و آگاهی و درایت است و رفتار نسنجیده و بی‌پایه و اساس از او بعید است.

اختلال شخصیتی چیست؟

کسی که دارای اختلال شخصیتی است، خصوصیاتی متضاد با یک فرد نرمال دارد و در مقابل هرگونه تغییر طرز فکر، رفتار و حتی احساس، شدیداً مقاومت می‌کند. آن‌ها عقیده دارند که باید سایر افراد تغییر کنند نه آن‌ها. زندگی برای این افراد بسیار ناخوشایند و رنج‌آور است، چراکه خودشان با تغییر دادن طرز فکرشان در جهت رنج و عذاب خود را به این مشقت انداخته‌اند.

این انسان‌ها در روابط اجتماعی، کاری و شغلی، زندگی خانوادگی به مشکل برمی‌خورند. گاهاً فرد متوجه اختلال رفتاری در خودش نمی‌شود چون فکر می‌کند روش رفتاری و طرز فکر او صحیح است و دیگران مشکل دارند و باید اصلاح شوند. معمولاً شروع اختلال شخصیتی از دوران نوجوانی و اوایل بزرگسالی است.

اختلال شخصیت لااقل بر دو مورد از موارد زیر تأثیر می‌گذارد:

۱) روش کنترل رفتار شخص

۲) نحوه نشان دادن احساسات

۳) نحوه ارتباط با اطرافیان و دیگران

۴) نحوه تفکر درباره دیگر انسان‌ها و خودش

انواع اختلال شخصیتی کدامند؟

در حالت کلی اختلالات شخصیتی براساس ویژگی‌هایشان به سه دسته تقسیم می‌شوند. این نکته را هم باید خاطرنشان کنم که حتی وجود یکی از علائم هم می‌تواند برای داشتن اختلال شخصیتی کافی باشد و نیازی نیست همه علائم یکجا در فرد مورد نظر یافت شوند.

گروه اول

به گروهی اتلاق می‌شود که یک رفتار غیرعادی و یا طرز فکر عجیب و غیرطبیعی دارند و خود به ۳ زیر گروه تقسیم می‌شود که عبارتنداز:

• اختلال شخصیت پارانوئید

این اشخاص مدام به اطرافیان خود مشکوک بوده و بی‌اعتماد هستند. به هیچ‌کس اعتماد نداشته و احساس می‌کنند نسبت به آن‌ها قصد و غرضی دارند و می‌خواهند او را فریب داده و به او آسیب برسانند. بسیار بدبین هستند و حتی نسبت به همسر و نزدیکانشان بی‌اعتماد و بددل می‌باشند. این افراد کینه‌جو بوده و دائماً از اطرافیان خود می‌ترسند که به آن‌ها صدمه خواهند زد.

• اختلال شخصیت اسکیزوئید

این افراد علاقه شدیدی به تنهایی دارند و از ارتباطات اجتماعی دوری می‌کنند. نسبت به دیگران سرد و بی‌احساس بوده و نمی‌توانند احساسات خود را به‌خوبی بروز دهند. از هیچ کاری لذت نمی‌برند و حتی نسبت به روابط عاطفی و زناشویی هم بی‌میل هستند.

• اختلال شخصیت اسکیزوتایپی

این افراد به لحاظ احساسی و عاطفی کاملاً خنثی هستند. طرز لباس پوشیدن، طرز فکر، رفتار و گفتار آن‌ها هم عجیب است. در اجتماع مضطرب بوده و هیچ دوستی نداشته و نمی‌توانند با کسی رابطه صمیمی برقرار کنند. نسبت به اطرافیان بی‌تفاوت بوده و حتی به آن‌ها مشکوک هم هستند. احساس می‌کنند صداهایی می‌شنوند که فقط برای‌آن‌ها قابل شنیدن بوده و اتفاقاتی می‌افتد که خاص آن‌هاست.

گروه دوم

به گروهی اتلاق می‌شود که رفتارهای نمایش و طرز فکری نمایشی دارند. مثلاً بیش از اندازه احساسی هستند و رفتار غیرقابل پیش‌بینی دارند و خود به ۴ زیرگروه تقسیم می‌شوند که عبارتنداز:

• اختلال شخصیت ضد اجتماعی

افراد مبتلا به این اختلال شخصیتی، رفتاری بدون فکر دارند، حتی باعث آزار رساندن به دیگران و به خطر انداختن امنیت خود و آن‌ها شده و از کرده خود پشیمان نمی‌شوند. بسیار بی‌مسئولیت بوده، رفتاری پرخاشگرانه و خشونت‌آمیز دارند. به حقوق دیگران تخطی کرده و تابع هیچ قانونی نیستند. دروغگویی، دزدی، سربه‌سر دیگران گذاشتن از سایر ویژگی‌های آنان است.

• اختلال شخصیت مرزی

این اشخاص بسیار خشمگین بوده، رفتاری در حد خودکشی و خودآزاری داشته، احساس پوچی می‌کنند. از تنها ماندن و طردشدن می‌هراسند. اکثراً کارهای خطرناک و خلاف مثل قمار و غیره را انجام داده و دمدمی مزاج هستند.

• اختلال شخصیت نمایشی

این اشخاص برای جلب توجه دیگران دست به رفتارهای نمایشی، احساسی و عاطفی و حتی جنسی می‌زنند. همیشه دنبال جلب نظر و توجه دیگران هستند، به همین دلیل دائماً نگران ظاهر خویش بوده و دارای احساسات سطحی متغیر هستند و به آسانی از دیگران تأثیر می‌گیرند. احساس می‌کنند با اطرافیان و دوستانشان رابطه‌ای بسیار عمیق و صمیمی دارند، درصورتیکه کاملاً خلاف این است.

• اختلال شخصیت خودشیفته

همان‌طوریکه از اسمش پیداست، این افراد خود را از همه خاص‌تر و مهم‌تر می‌دانند و توهم جذابیت و قدرت و موفقیت دارند. سرشار از تکبر، غرور و حسادت بوده و انتظار دارند اطرافیانشان مدام از آن‌ها تعریف و تمجید کنند. این افراد در همه چیز اغراق و بزرگنمایی می‌کنند و نمی‌توانند پاسخگوی نیاز احساسی دیگران باشند و از اطرافیان سوءاستفاده می‌کنند.

به دیگران حسادت کرده و تصور می‌کنند همه نسبت به آنها حسود هستند. از دیگران انتظارات و توقعات بیجا دارند و چشم به لطف دیگران دوخته‌اند.

گروه سوم

به گروهی اتلاق می‌شود که با رفتار و طرز فکر پریشان و اضطراب‌آور در دیگران دلهره ایجاد می‌کنند و خود به ۳ زیر گروه تقسیم می‌شوند که عبارتنداز:

• اختلال شخصیت اجتنابی

این اشخاص از اجتماع و غریبه‌ها دوری کرده و می‌ترسند. بسیار گوشه‌گیر بوده و در روابط شخصی و اجتماعی خیلی خجالتی هستند. همیشه واهمه دارند که مبادا مسخره شوند، مورد تأیید واقع نشوند، مسخره شوند، طرد شوند، مهم نباشند، جذاب نباشند و یا مورد انتقاد واقع شوند. تحت هیچ شرایط و عملی با دیگران رابطه برقرار نکرده و پرهیز می‌کنند.

• اختلال شخصیت وابسته

این افراد می‌ترسند به‌تنهایی از خود دفاع کرده و مراقب خودشان باشند. اعتمادبه‌نفس کمی دارند. و برای هر کار کوچکی باید از دیگران راهنمایی و تأیید بگیرند. به اطرافیان خود وابستگی شدیدی داشته و مطیع و وابسته آن‌ها هستند.

• اختلال شخصیت وسواسی

این اشخاص بسیار سرسخت، کلّه‌شق و خسیس هستند. نمی‌توانند حتی چیزهای دور ریختنی و کهنه را هم نادیده بگیرند. در مسائل مالی و کنترل بودجه بسیار دقیق و حساس هستند. به هر کسی اعتماد نمی‌کنند و امور را به دیگران نمی‌سپارند. تمایل دارند دیگران را کنترل کرده و به نظم و انظباط و ترتیب، شدیداً اهمیت می‌دهند.

کمال‌گرایی، نادیده گرفتن دوستان و اطرافیان و فعالیت‌های لذت‌بخش زندگی به خاطر تعهد زیادشان به کار و امور محوله، از ویژگی‌های آن‌هاست.

درمان اختلال شخصیتی

اگر فهمیدید که دچار اختلال شخصیتی شده‌اید، نگران نباشید و آرامش خود را حفظ کنید. علاوه بر مراجعه به یک روانشناس می‌توانید کارهایی را برای بهبود هرچه زودتر خود انجام دهید. برخی از آن‌ها عبارتنداز:

1. شرایط را شناخته و قبول کنید. اگر شما به اوضاع خودتان کاملاً واقف بوده و بپذیرید که دچار اختلال شخصیتی شده‌اید، این امر شما را برای درمان توانمندتر و قوی‌تر می‌کند.
2. فعال باشد. اگر در طول روز مدام فعالیت جسمانی و فیزیکی داشته باشید، مثلاً ورزش و تمرین کرده یا مشغول کاری باشید، این امر باعث کاهش و از بین رفتن علائم اختلال شخصیتی مثل افسردگی، اضطراب و استرس می‌شود.
3. مصرف نوشیدنی‌های الکلی و موادمخدر را کنار بگذارید. این‌ها با داروها تداخل پیدا کرده و اوضاع را بدتر می‌کنند.
4. در گروهی که اعضای آن شرایط شما را دارند عضو شوید.
5. به ورزش‌هایی مثل یوگا روی‌آورده و کارهایی که باعث آرامشتان می‌شوند را انجام دهید.
6. سعی کنید منزوی نبوده و با دوستان و اطرافیانتان ارتباط داشته و جمع شوید.
7. به‌طور منظم تحت نظر پزشک بوده و در معاینات دقیق باشید.
8. هر چه در ذهنتان می‌گذرد را بنویسید.

مانند اکثر بیماری‌ها، اختلال شخصیتی هم هرچه زودتر تشخیص داده شود، درمان آن زودتر نتیجه خواهد داد. اولین مرحله برای درمان آن، روان‌درمانی است. یک روان‌درمانی تخصصی و یک تراپیست حرفه‌ای و متخصص می‌تواند تا حد زیادی به بهبود اختلالات فرد کمک کند.

ابتدا شدت و همچنین نوع اختلال توسط روانشناس تشخیص داده می‌شود، سپس اقدامات لازم در این زمینه انجام می‌گیرد. این اقدامات می‌تواند جلسات روان‌درمانی، گفتاردرمانی و یا تجویز دارو باشد. این بیماری راه پیشگیری ندارد و تاکنون یافته نشده است. برخی از داروهایی که برای اختلالات شخصیتی تجویز می‌شوند عبارتنداز:

• داروهای ضد افسردگی

این داروها برای کنترل رفتار و گفتار ناشی از اختلالات، بهبود اخلاق و خلق‌وخوی به‌کاربرده می‌شوند.

• داروهای ضد روان پریشی

این داروها که به آن‌ها داروی اعصاب هم می‌گویند برای کاهش هذیان‌گویی و توهم استفاده می‌شوند.

• داروهای ضد اضطراب

این داروها برای کاهش اضطراب و درمان بی‌خوابی و بی‌قراری به‌کاربرده می‌شوند.

چه زمانی نیاز به پزشک داریم؟

اگر یک یا چند مورد از نشانه‌ها و علائم اختلال شخصیتی را در خود دیدید به یک متخصص اعصاب و روان یا یک مشاور روانشناس و یا یک روانپزشک مراجعه کنید. هرچه زودتر اقدام کنید مطمئناً نتیجه بهتر و زودتری خواهید گرفت.

در جلسات روان‌درمانی شما با یک روان‌شناس ماهر درمورد مسائلی که منجربه آزار و بی‌قراری شما می‌شود، افکار، احساسات و عواطف خود صحبت خواهید کرد. این گفتگو باعث می‌شود نگاه و نگرش شما به زندگی تغییر کرده و بتوانید همه‌ی رفتارها، گفتارها و احساسات مخرب را که ناشی از اختلال هستند را مدیریت کنید.

تست اختلال شخصیت میلون که در سال ۱۹۷۷ توسط تئودور میلون ارائه شده است، یکی از تست‌های معروف و موفق است که برای تشخیص اختلال شخصیتی در فرد به‌کار می‌رود. این تست توسط روانشناسان انجام می‌گیرد.

سخن پایانی درباره اختلال شخصیتی

در جمع‌بندی بحث اختلال شخصیتی باید بگویم، اشخاصی که دارای چنین اختلالاتی هستند، هرگز نمی‌توانند به تنهایی مشکل خود را حل یا به‌عبارتی درمان کنند.

اغلب افرادی که دارای اختلال شخصیتی هستند خود متوجه نمی‌شوند که طرز فکر، رفتار و گفتارشان باعث ایجاد مشکل شده و دیگران را آزار می‌دهد. اما اگر به اختلال شخصیتی خود ایمان پیدا کردند، برای غلبه بر آن، باز هم نیاز به یاری درمان‌گران دارند.

ما در این مقاله سعی کردیم ۱۰ نوع از اختلالات رایج و مهم شخصیتی را همراه با علائم برای شما دوستان عزیز معرفی کنیم. اگر شما هم نوع دیگری از اختلال شخصیتی را سراغ دارید، خوشحال خواهیم شد با ما به اشتراک گذاشته و مقاله ما را کامل کنید.